 |
| Ακούστε Ζωντανά! |
01. ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ, ΣΠΙΡΤΑ!
Πως είσαστε απόψε; Ελπίζω να είστε καλά. Θα σας χρειαστεί. Όχι για την 25η Μαρτίου που γιορτάζουμε αύριο! Εδώ, για την εκπομπή λέω.
Μετά από κάποιες μέρες που πέρασα στην εξώσφαιρα, έρχομαι απόψε να σας πω για παραμύθια, με πριγκίπισσες, πρίγκιπες, κάστρα, δράκους … εεε, καλά, δράκους δεν έχει και η πριγκίπισσα δεν είναι και τόσο πριγκίπισσα, όμως μην σας μπερδεύω.
Το θέμα μας απόψε είναι οι ήρωες των παιδικών μας ιστοριών. Κανένα ενδιαφέρον θα πείτε, αλλά για να το δούμε. Όλοι μας μεγαλώσαμε με τις κλασικές ταινίες της Disney που βασίζονται σε πασίγνωστα παραμύθια για παιδιά. Αυτό που δεν γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι οι λεπτομέρειες των αρχικών ιστοριών, που σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που όλοι έχουμε μάθει. Παράξενες, μακάβριες και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που ίσως δεν θα θέλαμε ποτέ να μάθουμε.
Τα παραμύθια που είχαν γραφτεί χρόνια πίσω από τους αδερφούς Γκριμ και λοιπούς συγγραφείς, δεν είχαν αυτήν την αγαθότητα και τα ευτυχισμένα τέλη που βλέπουμε στις ταινίες του Disney ή διαβάζαμε σε βιβλιαράκια όταν είμαστε μικροί. Αντιθέτως, οι αρχικές τους εκδοχές ήταν βουτηγμένες σε αίμα και σεξ.
Πριγκίπισσες, βασιλόπουλα, μάγισσες, δράκοι, νεράιδες. Ένας άλλος κόσμος, του ροζ, του έρωτα, του καλού. Οι γυναίκες σαν κοριτσάκια είχαν σκεφτεί ότι κάποια μέρα θα έρθει ο πρίγκιπας με το άσπρο άλογο να τις πάρει μακριά, σε ένα τεράστιο παλάτι. Και οι άνδρες είχαν σκεφτεί μικροί ότι θα είναι οι ήρωες που θα σώσουν την πριγκίπισσά τους και θα ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Όλοι μας θέλουμε να έχουμε μία τέτοια ζωή παραμυθένια. Ήταν όμως παραμυθένια;
Μη βιαστείτε να απαντήσετε! Ιδιαίτερα όταν έχετε να κάνετε με παραμύθια των αδερφών Grimm. Όλοι ξέρουμε, λίγο πολύ, τις χαριτωμένες, φανταστικές εκδοχές των ιστοριών που σκάρωσαν οι αδερφοί παραμυθάδες, και οι οποίες επιβιώνουν εκατοντάδες χρόνια, μέχρι τις μέρες μας. Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν πως αυτές οι ιστορίες δεν είναι, ακριβώς, εκείνες που έγραψαν οι Grimm.
Για την ακρίβεια, τόσο οι δύο Γερμανοί αδερφοί, Γιάκομπ και Βίλχελμ, όσο και άλλοι συγγραφείς των αγαπημένων μας παραμυθιών, είχαν πολύ πιο σκοτεινή φαντασία από ότι πιστεύατε. Ακρωτηριασμούς, κανιβαλισμό, κτηνοβασία και εμφανίσεις από τον ίδιο τον διάβολο, περιείχε το... μενού. Και όταν λέμε μενού, εννοούμε τις αυθεντικές εκδοχές των παραμυθιών.
Παρακάτω ακολουθούν μερικά από αυτά όπως ήταν πραγματικά, πριν τα ωραιοποιήσει η ιστορία και η Disney.
02. ΩΡΑΙΑ ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ
Αρχική Ιστορία: Στην εκδοχή του Giambattista Basile, ο Βασιλιάς πιστεύει πως η κόρη του είναι νεκρή και εγκαταλείπει το κάστρο. Αργότερα επιστρέφει και διαπιστώνει πως είναι ζωντανή αλλά σε κώμα, τη βιάζει και αυτή γεννά δίδυμα τα οποία η Βασίλισσα μισεί και θέλει να σκοτώσει! Σχεδιάζει να τα μαγειρέψει και να τα σερβίρει στο Βασιλιά να τα φάει! Αυτός το ανακαλύπτει και διατάζει να την κάψουν ζωντανή! Απίστευτο κι όμως αληθινό!
Στην αρχική εκδοχή της ιστορίας, δεν είναι το φιλί ενός όμορφου πρίγκιπα που ξυπνά την ωραία Κοιμωμένη, αλλά το άγγιγμα των νεογέννητων διδύμων της. Ενώ δεν είχε τις αισθήσεις της, η πριγκίπισσα βιάζεται από ένα μονάρχη και ξυπνά για να ανακαλύψει ότι είναι μαμά δύο φορές. Στη συνέχεια, στην αληθινή εκδοχή του Ρίκι Λέικ, ο βιαστής μονάρχης επιστρέφει θριαμβευτικά στον πύργο που κρυβόταν η ωραία κοιμωμένη και υπόσχεται να στείλει συνοδεία για να πάρει αυτήν και τα παιδιά της, ξεχνώντας να της αναφέρει ότι είναι παντρεμένος. Όταν το τρίο τελικά έφτασε στο παλάτι, η γυναίκα του μονάρχη προσπαθεί να τους σκοτώσει όλους, αλλά ανατρέπεται από τον βασιλιά. Στο τέλος, η ωραία Κοιμωμένη παντρεύεται τον Βιαστή βασιλιά και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.
Η ΜΙΚΡΗ ΓΟΡΓΟΝΑ
Εκδοχή Disney: Η Ariel προφανώς μισεί όλο της το σόι, διότι προσπαθεί απεγνωσμένα να φύγει από τη θάλασσα και να καταφέρει να ζήσει στη στεριά. Στην εκδοχή Disney μικρή γοργόνα, με τη βοήθεια του φίλου της φούσκα και του κάβουρα Sebastian , ανταλλάσει τη φωνή της με πόδια για να βγει έξω και να διεκδικήσει τον Eric, ο οποίος όμως κυνηγά κάποια άλλη. Τελικά όμως ο έρωτας θριαμβεύει κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
Αρχική Ιστορία: Ο Hans Christian Andersen γράφει πως η Ariel ανταλλάσει κυριολεκτικά τη γλώσσα της για πόδια και πως θα νιώσει σαν να περπατάει πάνω σε μαχαίρια. Ξέρει πως αν ο Πρίγκιπας παντρευτεί άλλην, η ίδια θα πεθάνει από μαραζωμένη καρδιά, πράγμα που όντως συμβαίνει!
Στην πραγματική ιστορία του Hans Christian Andersen, η γοργόνα για να βγει στην στεριά πίνει ένα φίλτρο το οποίο την αναγκάζει να περπατάει στα γόνατα για το υπόλοιπο της ζωής της. Αν πιστεύετε ότι ο πρίγκιπας μπροστά στην αληθινή αγάπη ξεπέρασε το κουσούρι της και την παντρεύτηκε, κάνετε λάθος. Ο πρίγκιπας παντρεύτηκε άλλη γυναίκα με αποτέλεσμα η μικρή γοργόνα να αυτοκτονήσει πηδώντας στην θάλασσα και μετατρέποντας το σώμα της σε αφρό.
Έχουμε κι άλλα να πούμε, σε λίγο.
03. ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ
Η Σταχτοπούτα έχει στοιχειώσει την ζωή κάθε μεγαλοκοπέλας!!! Όλες έχουμε φαντασιωθεί ότι είμαστε οι Σταχτοπούτες. Όμως υπάρχουν αυτά στην αληθινή ζωή; Η κακομοίρα που την βλέπει ο κούκλος πρίγκιπας και πέφτει ξερός από έρωτα και ας είναι μέσα στις στάχτες; Και στην Σταχτοπούτα, και στη Χιονάτη και στην Ωραία Κοιμωμένη οι κακομοίρες, κατώτερες αλλά πάντα όμορφες ηρωίδες βρίσκουν τον πρίγκιπα που θα τις σώσει. Που το βλέπουμε αυτό; Αλλά ας μην γινόμαστε αρνητικοί. Σταχτοπούτα λοιπόν.
Το παραμύθι αυτό, από ψυχολογική σκοπιά, αποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα άγχη που βιώνει το μικρό παιδί, όταν πάσχει από την αδελφική αντιζηλία. Όταν νιώθει ότι σε σχέση με τα αδέλφια του το κακομεταχειρίζονται. Το ευτυχές τέλος, απαλλάσσει το παιδί από τα άγχη και τις ανασφάλειές του και το καθησυχάζει.
Παράλληλα, το παιδί καταλαβαίνει ότι η Σταχτοπούτα καταφέρνει να υπερβεί τα εμπόδια χάρη στις προσπάθειές της και σε αυτό που είναι και όχι χάρη στη μαγική βοήθεια. Αξίζει το αίσιο τέλος.
Εκδοχή Disney: Η Σταχτοπούτα έχει καταντήσει δούλα της ετεροθαλούς οικογένειάς της (μητριά με δυο θυγατέρες), αλλά η καλή νεράιδα τη βοηθά να εμφανιστεί στο χορό. Εκεί χάνει το γυάλινο γοβάκι που βρίσκει ο Πρίγκιπας, οποίος τη ψάχνει σε όλο το βασίλειο, τη βρίσκει, παντρεύονται και ζουν ευτυχισμένοι.
Αρχική Ιστορία: Στο παραμύθι των αδελφών Grimm, οι δυο αδελφές καταφεύγουν σε εξτρίμ μεθόδους μήπως και καταφέρουν να χωρέσουν το πόδι τους στο γοβάκι: η μια κόβει τα δάχτυλα του ποδιού της, ενώ η άλλη τη φτέρνα της! Σαν να μην έφτανε αυτό, τους επιτίθενται και κάποια κοράκια που τις αφήνουν τυφλές.
Πρόκειται για μία κοπέλα που μετά τον θάνατο του πατέρα της, γίνεται υπηρέτρια της μητριάς και των ετεροθαλών αδερφών της. Το πριγκιπόπουλο της περιοχής, που διεκδικούν και οι δύο αδερφές της, διοργανώνει έναν χορό, στον οποίο πηγαίνει και η Σταχτοπούτα, με την βοήθεια της νεράιδας-νονάς της, που της δίνει φόρεμα, γοβάκια και μία άμαξα.
Ο πρίγκιπας εντυπωσιάζεται. Τα μεσάνυχτα, όμως, η Σταχτοπούτα πρέπει να φύγει από τον χορό, γιατί τα μάγια θα λυθούν. Το ρολόι χτυπάει 12 και η κοπέλα φεύγει τρέχοντας, αφήνοντας πίσω το γοβάκι της. Το πριγκιπόπουλο, για να τη βρει, δοκιμάζει το γοβάκι σε όλα τα κορίτσια της περιοχής. Οι ετεροθαλείς αδερφές προσπαθούν να χωρέσουν στο γοβάκι, αλλά μάταια, αφού ταιριάζει μόνο στη Σταχτοπούτα, η οποία στο τέλος παντρεύεται τον πρίγκιπα.
Η εκδοχή των αδερφών Grimm, διαφέρει αρκετά. Αρχικά, δεν υπάρχει νεράιδα, αλλά ένα περιστέρι, που βοηθά τη Σταχτοπούτα να πάει στον χορό και αποκαλύπτει στο τέλος τα τεχνάσματα των ετεροθαλών αδερφών της. Επίσης, δεν υπάρχουν τα άλλα ζώα (ποντίκια, σαύρες, αρουραίος) και η κολοκύθα, που μετατρέπονται σε άλογα, ακόλουθους, αμαξά και άμαξα αντίστοιχα. Επίσης το γυάλινο γοβάκι δεν ήταν γυάλινο αλλά από γούνα. Μετά από παρερμήνευση μετάφρασης άρχισε η ιστορία να διαθέτει γυάλινο και όχι γούνινο γοβάκι..
Επιπλέον, χορός δεν είναι ένας, αλλά τρεις. Στους δύο πρώτους η κοπέλα φεύγει κανονικά, ενώ στον τρίτο χάνει το γοβάκι της, επειδή κόλλησε στην πίσσα, που είχε ζητήσει ο πρίγκιπας να στρωθεί, ώστε να μην μπορεί να φύγει. Τέλος, οι αδερφές δεν προσπαθούν μόνο πολύ σκληρά να χωρέσουν στο γοβάκι, αλλά κόβουν και κομμάτια από τα πόδια τους για να τα καταφέρουν. Το περιστέρι το λέει στον πρίγκιπα και εκείνος φροντίζει να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους σαν τυφλές ζητιάνες, ενώ η Σταχτοπούτα έχει μία πλούσια και ευτυχισμένη ζωή στο παλάτι.
Εν τω μεταξύ, σε ένα άλλο παράλληλο σύμπαν, όλη αυτή η σκληρότητα που είχε υπομείνει η φτωχή Σταχτοπούτα από τα χέρια της μητριά της θα μπορούσε κανείς να πει ότι της άξιζε. Στις παλαιότερες εκδόσεις της ιστορίας, η ελαφρώς πιο σκοτεινή Σταχτοπούτα σκοτώνει την πρώτη μητριά της, έτσι ώστε ο πατέρας της να παντρευτεί την νέα.
04. ΧΙΟΝΑΤΗ
Το παραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και την κόρη, με τις οιδιπόδειες συγκρούσεις και το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη, ειδικά όταν κάποια από τις δύο φθονεί την άλλη.
Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης, ενώ την ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένης βασίλισσας, τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά, προκειμένου να γίνει πιο όμορφη. Ο παρ’ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι η υπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη.
Όσον αφορά δε, την ειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους, συμβολίζει την ήρεμη προεφηβική περίοδο. Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της, Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία. Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω της, αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο.
Εκδοχή Disney: Η Χιονάτη για να ξεφύγει από την κακιά μητριά της το σκάει στο δάσος όπου γνωρίζει εφτά νάνους και αποφασίζει να μείνει μαζί τους. Στην πορεία η Βασίλισσα καταφέρνει να τη σκοτώσει για να σώσει τη μέρα ο Πρίγκιπας με ένα του φιλί, και μετά να παντρευτούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι.
Αρχική Ιστορία: Στο παραμύθι των αδελφών Grimm, η Χιονάτη όντως παντρεύεται τον Πρίγκιπα, παρουσία όλων των βασιλικών οικογενειών. Παρουσία και της Κακιάς Βασίλισσας η Χιονάτη αναγκάζεται να χορέψει φορώντας ένα ζευγάρι καυτά γοβάκια έως ότου σωριάζεται νεκρή! Όχι και πολύ ρομαντικό φινάλε.
Στο τέλος της αρχικής γερμανικής έκδοσης από τους αδελφούς Γκριμ, η κακή βασίλισσα τιμωρείται τελικά για την προσπάθειά της να σκοτώσει τη Χιονάτη , καθώς την ανάγκασαν να χορεύει φορώντας ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια από καυτό σίδερο μέχρι να πέσει νεκρή.
Στην πρώτη εκδοχή της ιστορίας των αδελφών Grimm, η κακιά βασίλισσα δεν ήταν η μητριά της Χιονάτης, αλλά η κανονική της μητέρα, μια λεπτομέρεια που από μόνη της κάνει την πλοκή αρκετά πιο φρικιαστική. Επίσης, στην αρχική ιστορία, η βασίλισσα δεν ζητάει από τον κυνηγό να της φέρει την καρδιά της Χιονάτης, αλλά το συκώτι και τα πνευμόνια της, τα οποία μάλιστα σκόπευε να φάει εκείνο το βράδυ.
Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια που άλλαξε, ήταν ότι στην εκδοχή των Grimm, η Χιονάτη δεν κοιμάται, αλλά πεθαίνει, όταν δαγκώνει το μήλο. Και ο πρίγκιπας που τη βρίσκει δεν της δίνει το "φιλί της ζωής", παρά κουβαλάει το νεκρό σώμα της μαζί του στο δάσος, μέχρι που το άλογό του κατά λάθος την κλωτσάει, με αποτέλεσμα να της φύγει το κομμάτι από το δηλητηριασμένο μήλο που της είχε καθίσει στον λαιμό.
05. Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ
Η Πεντάμορφη και το Τέρας – το γεγονός ότι η Μπέλα ερωτεύτηκε το τέρας πριν γίνει κούκλος πρίγκιπας μας δίδαξε ότι πρέπει να βλέπουμε πέρα από την εμφάνιση και να διαβάζουμε την ψυχή.
Εκδοχή Disney: Η Belle πάει στο κάστρο που μένει το Τέρας, το οποίο στην αρχή είναι κάπως κακό, αλλά τελικά είναι κάπως καλό και στο τέλος μεταμορφώνεται σε Πρίγκιπα από την αγάπη τους και μένουν για πάντα μαζί.
Αρχική Ιστορία: Πάνω-κάτω τα ίδια, μόνο που στην ιστορία του Villeneuve ο Πρίγκιπας μεταμορφώνεται σε Τέρας από μια νεράιδα όταν αρνείται τον έρωτά της... Πολύ ευγενική νεράιδα!
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ
Εκδοχή Disney: Ο Κουασιμόδος είναι άσχημος, η Esmeralda όμορφη, όπως και ο Phoebus κι ο Frollo κακός. Ο Frollo θέλει να σκοτώσει την Esmeralda επειδή είναι τσιγγάνα, αλλά στο τέλος όλα πάνε καλά.
Αρχική Ιστορία: Στην ιστορία του Victor Hugo, ο Frollo είναι (κι αυτός) ερωτευμένος με την Esmeralda. Όταν αυτή αρνείται να είναι μαζί του, αυτός την απαγχονίζει. Ο Κουασιμόδος τον κυνηγά και τον σκοτώνει. Μετά αγκαλιασμένος με το άψυχο σώμα της Esmeralda, πεθαίνει από ασιτία... Πολλά χρόνια μετά, ο τάφος ανοίγει και τα κόκκαλα τους είναι ακόμα αγκαλιά.
ΗΡΑΚΛΗΣ
Εκδοχή Disney: Ο Άδης θέλει να σκοτώσει τον Ηρακλή για να γίνει ο απόλυτος Βασιλιάς του Σύμπαντος, αλλά αυτός καταφέρνει και τον υπερνικά, ενώ παράλληλα βρίσκει και την γυναίκα της ζωής του..
Αρχική Ιστορία: Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής τρελαίνεται και σκοτώνει την οικογένειά του. Η σύζυγός του Δηιάνειρα του έδωσε ένα χιτώνα που είχε αίμα ενός Κενταύρου, νομίζοντας πως είναι ερωτικό φίλτρο. Στην πραγματικότητα ήταν δηλητήριο, του έκαψε το δέρμα, αυτός τρελάθηκε, ανέβηκε στην κορυφή του βουνού Οίτη και αυτοπυρπολήθηκε.
Η ΑΛΕΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΝΗΓΟΣΚΥΛΟ
Εκδοχή Disney: Η φιλία μιας αλεπούς κι ενός κυνηγόσκυλου περνά δοκιμασίες λόγω κυνηγιού, αλλά στο τέλος όλα μέλι-γάλα, χάρη στην Disney.
Αρχική Ιστορία: Στο διήγημα του Daniel Mannix το κυνηγόσκυλο -για να ευχαριστήσει το αφεντικό του- κυνηγά την αλεπού μέχρι που αυτή εξουθενωμένη πεθαίνει. Γυρίζει εξίσου ταλαιπωρημένο πίσω, όπου αντί για ανταμοιβή, το αφεντικό του κλείνει τα μάτια του και το πυροβολεί.
Απίστευτες κι όμως αληθινές, αυτές είναι ορισμένες αλλαγές που ο περισσότερος κόσμος δε γνωρίζει και που μπορούν να σου καταστρέψουν για πάντα τη ρομαντική εικόνα που είχες για τα παραμύθια.
06. ΡΑΠΟΥΝΖΕΛ
Η ιστορία, όπως την ξέρουμε εμείς, αφορά ένα κορίτσι, που γεννήθηκε από ένα ζευγάρι που δυσκολευόταν να κάνει παιδιά. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η μητέρα επιθυμούσε να τρώει ένα είδος γλιστρίδας και ο πατέρας για μην της χαλάσει το χατίρι, το έκλεβε από τον κήπο μίας μάγισσας. Όταν εκείνη το κατάλαβε, ο πατέρας της έταξε το παιδί. Fair trade!
Το κοριτσάκι φυλακίστηκε σε έναν πολύ ψηλό πύργο, χωρίς πόρτες. Μόνο η μάγισσα μπορούσε να τον δει και αυτό επειδή η Ραπουνζέλ πετούσε τα χρυσά μαλλιά της από ένα παράθυρο, αφού πρώτα άκουγε το συνθηματικό. Μία μέρα ένα βασιλόπουλο την άκουσε να τραγουδά και την ερωτεύτηκε. Έμαθε το συνθηματικό και κατάφερε να ανέβει στον πύργο.
Όταν η μάγισσα το έμαθε, έκοψε τα μαλλιά της κοπέλας και την εξόρισε σε μία ερημιά. Στη συνέχεια ξεγέλασε το βασιλόπουλο, το οποίο έπεσε από το παράθυρο και έχασε την όρασή του. Μετά από χρόνια, το ζευγάρι ξανάσμιξε και το βασιλόπουλο ξαναβρήκε την όρασή του, με έναν μαγικό τρόπο, από τα δάκρυα χαράς που έτρεξαν στο πρόσωπό του. Στο τέλος, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, παντρεύτηκαν.
Στην εκδοχή των Grimm το παραμύθι δεν εκτυλίσσεται ακριβώς έτσι. Η Ραπουνζέλ και το βασιλόπουλο, απ' ότι φαίνεται, δεν βρισκόντουσαν τόσο... σπάνια, με αποτέλεσμα η κοπέλα να μείνει έγκυος. Κάτι που γρήγορα έγινε αντιληπτό από την κακιά μάγισσα, αφού τα ρούχα της δεν της έκαναν πια. Τότε, της κόβει τα μαλλιά και την στέλνει μακριά, όπου ζει σαν ζητιάνα, χωρίς σπίτι και χρήματα.
Μετά από λίγο καιρό, γεννά δίδυμα και αποκτά άλλα δύο στόματα να θρέψει. Δύσκολα τα κατάφερνε. Όσο για τον πρίγκιπα, η μάγισσα τον σπρώχνει από το παράθυρο και με την βοήθεια ενός θάμνου χάνει τελείως τα μάτια του.
Η ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ
Μικρό κορίτσι χάνει την αθωότητα του μετά από “επίθεση” και εξαπάτηση από τον “λύκο”. Μια ιστορία που διηγείται μια πραγματικά τραυματική εμπειρία. Ναι, εντάξει είναι διδακτικό γιατί έτσι είναι και η ζωή. Προσπαθούν διαρκώς να σε εξαπατήσουν και να σε πατήσουν. Αυτός ο λύκος! Αυτός ο λύκος!
Όσο απίστευτο και να ακούγεται, οι αδελφοί Grimm έκαναν αυτή την ιστορία πιο ήπια από το παραδοσιακό παραμύθι του 10ου αιώνα που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, σκηνές αγριότητας και κανιβαλισμού!
Στην αρχική εκδοχή της ιστορίας της Κοκκινοσκουφίτσας, ο κακός λύκος, ο οποίος σε κάποιες χώρες ήταν ένα ανθρωποφάγο τέρας και σε άλλες ήταν λυκάνθρωπος, σκοτώνει τη γιαγιά της μικρής αλλά δεν την τρώει. Την αφήνει για την Κοκκινοσκουφίτσα η οποία τρώει τη σάρκα της γιαγιάς της νομίζοντας ότι είναι κάποιο ζώο και πίνει το αίμα της νομίζοντας ότι είναι κρασί.
Στη συνέχεια ο λύκος της ζητάει να πετάξει τα ρούχα της στο τζάκι και να ξαπλώσει στο κρεβάτι μαζί του. Από εκείνη τη λεπτομέρεια της ιστορίας βγήκε και η γαλλική έκφραση "elle avoit vu le loup" (έχει δει τον λύκο) που χρησιμοποιείται όταν θέλει κάποιος να πει ότι ένα κορίτσι έχει σεξουαλικές σχέσεις.
Οι αδελφοί Grimm προσπάθησαν κάπως να μαλακώσουν την ιστορία, βάζοντας στο τέλος έναν κυνηγό να σκοτώσει τον λύκο και να σώσει την Κοκκινοσκουφίτσα, σε αντίθεση με την παραδοσιακή εκδοχή της ιστορίας, που θέλει τον λύκο να καταβροχθίζει το κορίτσι.
07. ΧΑΝΣΕΛ ΚΑΙ ΓΚΡΕΤΕΛ
Η γνωστή ιστορία των δύο αδερφών, που η μητέρα τους τα εγκαταλείπει στο δάσος, επειδή η οικογένεια δεν μπορεί να τα θρέψει. Τα παιδιά μετά από περιπέτειες φτάνουν σε ένα σπίτι φτιαγμένο από γλυκά και ζάχαρη. Δυστυχώς, ανήκει σε μία μάγισσα που το έχει φτιάξει έτσι, για να προσελκύει μικρά παιδάκια και να τα τρώει. Η μάγισσα φυλακίζει τα δύο αδέρφια και προσπαθεί να παχύνει τον Χάνσελ για να τον φάει, ενώ η Γκρέτελ αναγκάζεται να την υπηρετεί.
Λίγο πριν η μάγισσα προλάβει να τα φάει, η Γκρέτελ κατάφερε να την ξεγελάσει και να την κάψει στο φούρνο, που προοριζόταν για αυτά. Τελικά, μαζί με τους θησαυρούς, που βρίσκουν στο σπίτι της μάγισσας, βρίσκουν και τον δρόμο της επιστροφής. Έτσι, ζουν ευτυχισμένα και πλούσια με τον μετανιωμένο πατέρα τους, γιατί η μητέρα τους είχε πεθάνει όσο εκείνα έλειπαν.
Η ιστορία των αδερφών Grimm ήταν, για άλλη μία φορά, διαφορετική. Δεν υπήρχε μάγισσα, αλλά ο διάβολος, που θέλει και συνηθίζει να βάζει τα παιδιά να αιμορραγούν πάνω σε καβαλέτα. Τα δύο αδέρφια προσποιούνται πως δεν ξέρουν πως να ανέβουν στα καβαλέτα και η σύζυγος του διαβόλου πάει να τους δείξει. Αν και νωρίτερα στην ιστορία, η σύζυγος είχε προσπαθήσει να βοηθήσει τα παιδιά, εκείνα της κόβουν τον λαιμό, κλέβουν όλα τα χρήματα του διαβόλου και το σκάνε.
Sweet!
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΗ,
Το ερώτημα, βεβαίως, που γεννάται είναι γιατί ένα κοριτσάκι που φόραγε κόκκινα ρούχα το αγαπήσαμε τόσο; Γιατί η Χιονάτη και οι επτά νάνοι έχουν φανατικούς οπαδούς σε όλο τον κόσμο; Γιατί όλα τα κοριτσάκια ταυτίζονται με την Ωραία Κοιμωμένη και τη Σταχτοπούτα και περιμένουν τον πρίγκιπά τους;
Κι έπειτα, γιατί το παιδί μου να πιστεύει ότι υπάρχουν πρίγκιπες; Γιατί να πιστεύει ότι η ομορφιά είναι το παν – γιατί όλες οι ηρωίδες υποτίθεται ότι ήταν εκθαμβωτικές και, κυρίως, με την ομορφιά τους κατάφεραν να βρουν τον πρίγκιπα, ο οποίος να σημειωθεί ήταν επίσης πολύ ωραίος! Μήπως δίνουμε λάθος μήνυμα στα παιδιά; Μήπως με τη σειρά μας τα στοιχειώνουμε με όνειρα και προσδοκίες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Τον πρίγκιπα τον πάτησε το τρένο, η όμορφη κοπέλα ονειρευόταν να γίνει μοντέλο παντρεύτηκε κι έγινε μια μεσοαστή νοικοκυρά! Και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Έτσι δεν τελειώνουν όλες οι ιστορίες; Πόσα “happy end” ακούτε τελευταίως;
Το παραμύθι, πέρα από τον ψυχαγωγικό και τον παιδαγωγικό ρόλο που έχει για το παιδί και παρόλο που στην εποχή μας το παιδί από πολύ νωρίς εκτίθεται και εξοικειώνεται με την εικόνα και την οθόνη, το παραμύθι ακόμα γοητεύει το παιδί.
Τι είναι όμως το παραμύθι;
Αν μπορούμε να δώσουμε ένα σύντομο ορισμό του παραμυθιού, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία πλαστή, σύντομη συνήθως ιστορία με έντονο το στοιχείο του συμβολισμού, της αλληγορίας και της υπερβολής.
Πώς «μιλάει» το παραμύθι στην παιδική ψυχή;
Μέσα από την αφήγηση του παραμυθιού το παιδί κινητοποιεί τη δύναμη της φαντασίας του και προσπαθεί να σχηματοποιήσει στο μυαλό του το σκηνικό της ιστορίας , με τους ήρωες της. Έτσι, ενδυναμώνεται και ασκείται η φαντασία του. Οι συμβολισμοί βοηθάνε να κατανοήσει το παιδί σύνθετες και πολύπλοκες έννοιες και σταδιακά το παιδί που ήδη από τα 2 έτη αρχίζει να κατανοεί καλύτερα τη συμβολική διάσταση της γλώσσας καθώς και το συμβολικό παιχνίδι, βρίσκει ανακούφιση μέσα στο παραμύθι από τα υπαρξιακά του άγχη. Για παράδειγμα, του δίνεται η δυνατότητα να εξοικειωθεί σιγά-σιγά με την έννοια της ζωής και του θανάτου (π.χ. ο Καλός ζει ευτυχισμένος και ο Κακός τιμωρείται με θάνατο)
Καθώς, λοιπόν, το παραμύθι λειτουργεί θεραπευτικά στις ανησυχίες της παιδικής ψυχής, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε το ρόλο και τη λειτουργία του στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί ταυτίζεται με τους ήρωες και μέσα από αυτήν την ταύτιση ζει τις συναισθηματικές καταστάσεις των χαρακτήρων. Το παιδί βιώνει ένα φάσμα συναισθημάτων όπως χαρά, αγωνία, απογοήτευση, λύτρωση, διαδικασία που το βοηθάει να κατανοήσει και να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του. Η διαδικασία αυτή από μόνη της ηρεμεί την παιδική ψυχή που ακόμα δυσκολεύεται να προσδιορίσει τι νιώθει και μαθαίνει να ρυθμίζει τα συναισθήματά του κάτω από διάφορες και διαφορετικές συνθήκες. Αρχίζει, δηλαδή, να κατακτά τη συναισθηματική αυτορρύθμιση.
Ακόμη, το παραμύθι βοηθάει το παιδί σιγά-σιγά να κοινωνικοποιηθεί. Μέσα από τους ήρωες, διδάσκεται κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και μοντέλα συμπεριφορών. Παράλληλα, οι λύσεις που βρίσκουν οι ήρωες του, αποτελούν πρότυπα μίμησης για να αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα. Το παιδί μαθαίνει την ύπαρξη του καλού και του κακού, την έννοια της τιμωρίας και της επιβράβευσης, του δίκαιου και του άδικου, της δύναμης και της αδυναμίας. Έτσι από την πραγματικότητα του παραμυθιού, σταδιακά πηγαίνει στις «πραγματικότητες» της ζωής.
Πώς λειτουργεί το παραμύθι στη σχέση γονέα-παιδιού;
Όταν ο γονιός αφηγείται ένα παραμύθι στο παιδί, η σχέση τους ενισχύεται. Είναι μία στιγμή ζεστασιάς και συναισθηματικής εγγύτητας. Μία στιγμή που ο γονιός συνδιαλέγεται με το παιδί. Τα οφέλη του παραμυθιού τόσο για το παιδί όσο και για τη σχέση με το γονιό του ενδυναμώνονται όταν η ώρα του παραμυθιού είναι συγκεκριμένη, σαν ένα τελετουργικό π.χ. το βράδυ πριν τον ύπνο.
Το παιδί κινητοποιείται νοητικά και συναισθηματικά μέσα από το παραμύθι και την εικόνα που πλάθει στο μυαλό του κι εδώ παίζει σημαντικό ρόλο το καλό παραμύθι, γιατί δεν είναι όλα ίσια κι όμοια.
08. ΆΓΝΩΣΤΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΣΕ ΓΝΩΣΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Οι μύθοι και τα παραμύθια είναι κάτι περισσότερο από σημαντικά, όχι μόνο λόγω του ότι σε αυτά συνυπάρχουν, αρχετυπικά σύμβολα, ήρωες, νεράιδες, μάγοι, ξωτικά, δράκοι, αλλά κυρίως γιατί σε αυτά, μαθαίνουμε πως και τους δράκους μπορούμε να νικήσουμε, αλλά και πως, με αγνή και ευγενική ψυχή, στο τέλος όλα βρίσκονται και στο τέλος το καλό πάντα υπερισχύει του κακού.
* Τα «μυστήρια» εν αλληγορίαις λέγονται … Πλάτων *
Για κοιτάξτε προσεκτικότερα πίσω από τη ζαχαρωμένη εικόνα των παραμυθιών. Τι κρύβεται πίσω από το βλέμμα της κακιάς μάγισσας, τι ψιθυρίζουν τα φύλλα του στοιχειωμένου δάσους και τελικά είναι άραγε η Χιονάτη τόσο αθώα όσο φαίνεται;
«Μια φορά και έναν καιρό ,στο καταχείμωνο, ενώ οι νιφάδες του χιονιού έπεφταν σαν πούπουλα, μια βασίλισσα καθόταν σε ένα παράθυρο που η κορνίζα του ήταν από μαύρο έβενο. Και καθώς κεντούσε κοιτάζοντας το χιόνι, τρύπησε το δάχτυλό της με τη βελόνα και τρεις σταγόνες αίμα έπεσαν πάνω στο χιόνι. Τότε η βασίλισσα σκέφτηκε: ...Πόσο θα ήθελα να είχα ένα παιδί με δέρμα άσπρο σαν το χιόνι, μάγουλα κόκκινα σαν το αίμα και μαλλιά μαύρα σαν τον έβενο...»
Έτσι ξεκινά το παραμύθι της Χιονάτης και από την πρώτη κιόλας στιγμή πλήθος συμβολισμών εμφανίζονται, παρ’ όλο που εμείς οι ενήλικοι δεν τους αντιλαμβανόμαστε. Οι ενήλικες έχουν την τάση να παίρνουν στην κυριολεξία τα πράγματα που λέγονται στα παραμύθια και δεν βλέπουν εύκολα τους συμβολισμούς. Τα παιδιά όμως καταλαβαίνουν τα σύμβολα διαισθητικά και βγάζουν τα δικά τους συμπεράσματα.
Η Κοκκινοσκουφίτσα αναζητά την σοφία. Η γιαγιά αντιπροσωπεύει την αρχαία σοφία. Όμως υπάρχουν παγίδες που στήνονται από τις σκοτεινές δυνάμεις, οι οποίες αντιπροσωπεύονται από τον λύκο. Η αθώα ψυχή αντιλαμβάνεται τα θέλγητρα του κόσμου των αισθήσεων και προς στιγμή χάνεται μέσα τους. Οι σκοτεινές δυνάμεις θέλουν να καταστρέψουν την κοσμική σοφία και να πάρουν τη θέση της.
Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα πηγαίνει στο σπιτάκι δεν αναγνωρίζει τον λύκο στην αρχή αλλά μετά. Στην στιγμή ο λύκος πηδά και καταβροχθίζει και αυτήν. Η ψυχή κινδυνεύει με αφανισμό από τις δυνάμεις του κακού.
Όμως ανώτερες δυνάμεις είναι διαθέσιμες. Ο κυνηγός βρίσκεται εκεί και η Κοκκινοσκουφίτσα σώζεται. Το ίδιο και η γιαγιά. Οι δυνάμεις του κακού καταστρέφονται.
Θεωρίες ψυχολογικής ερμηνείας των παραμυθιών
Ένας από τους πρώτους ερευνητές των ονείρων ήταν ο Sigmund Freud ο οποίος στα παραμύθια έβλεπε την επιβεβαίωση της θεωρίας του. Οι εικόνες στα παραμύθια ήταν παρόμοιες με τις εικόνες στα όνειρα και οδήγησαν τον Freud να τα εξηγήσει ακολουθώντας τον ίδιο τρόπο που ακολουθούσε με τα όνειρα. Πίστευε πως τα παραμύθια εκφράζουν τις εσωτερικές συγκρούσεις, τα άγχη και τους κρυφούς φόβους και επιθυμίες μας τα οποία βρίσκονται παγιδευμένα στο υποσυνείδητό μας. Μάλιστα ο ίδιος ο Freud μέσα από διάφορα έργα του έκανε ανάλυση των συμβολισμών συγκεκριμένων γνωστών παραμυθιών της τότε εποχής (π.χ. των αδελφών Grimm) ακριβώς γιατί είχε προσέξει πως παρόμοιους συμβολισμούς χρησιμοποιούσαν και οι ασθενείς του στα όνειρά τους.
Ο πιο γνωστός όμως ερευνητής των ονείρων ήταν ο άλλος μεγάλος ψυχολόγος, ο Carl Jung. Ο Jung ήταν ο πρώτος που έδωσε μια διαφορετική διάσταση στα παραμύθια, πέραν της προϋπάρχουσας φροϋδικής άποψης πως τα όνειρα εκφράζουν τις ασυνείδητες συγκρούσεις αυτών που τα δημιούργησαν κ αυτών που τα διαδίδουν, υποστηρίζοντας πως ο συμβολισμός των παραμυθιών θα πρέπει να βασίζεται σε κάτι πιο γενικό και όχι απλά στις ιδιαίτερες ατομικές συγκρούσεις κάποιων μεμονωμένων ατόμων. Για τον Jung τα παραμύθια ήταν μέρος και απόδειξη αυτού που αποκαλούσε «συλλογικό ασυνείδητο».
Με τον όρο αυτό ο Jung αναφερόταν στις αρχέτυπες ιδέες που έχουν αποτυπωθεί από γενιά σε γενιά και τις οποίες κουβαλάμε όλοι μέσα μας, ανεξάρτητα από την κοινωνία στην οποία ερχόμαστε. Ιδέες όπως η τροφοδότης μητέρα φύση, ο κύκλος της ζωής, το σκοτεινό και μαύρο άγνωστο ή το νερό ως έκφραση αναγέννησης είναι μονάχα μερικές από τις αρχέτυπες ιδέες που υπάρχουν στις ιστορίες όλων των πολιτισμών, από τα αρχαία χρόνια, ίδιες μέχρι σήμερα. Η συνολική δουλειά του Jung πάνω στην επεξήγηση των μύθων και των θρησκευτικών πρακτικών ανά τους αιώνες είναι ένα αριστούργημα στον συγκεκριμένο χώρο και αποτελεί ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς τόσο για τους ψυχολόγους, όσο και για τους λογοτέχνες.
Πίσω από την ποιητική τους αφήγηση και τις γοητευτικές τους εικόνες, τα παραμύθια μπορούν να βγάλουν τα παιδιά από τις δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζουν. Οι αγωνίες και οι φόβοι τους καθησυχάζουν, γιατί τα παραμύθια κατορθώνουν να μεταδώσουν το νόημα χρησιμοποιώντας έναν κώδικα συμβόλων που υποσυνείδητα γίνονται κατανοητά από τα παιδιά.
Ίσως η ψυχανάλυση να μην είναι ο μοναδικός δρόμος για να κατανοήσουμε τον κόσμο των παραμυθιών, αλλά είναι ένας.
09. Η ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΩΡΑΙΑΣ ΚΟΙΜΩΜΕΝΗΣ 1
Η ιστορία: Με την ιστορία της ωραίας κοιμωμένης, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η έμφαση δίνεται στη σεξουαλική ωρίμανση και τις συνέπειές της. Ο χαρακτήρας της ωραίας κοιμωμένης βρίσκεται υπό μια κατάρα που προφητεύει ότι θα τσιμπήσει το δάχτυλό της στο δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας της και θα πέσει νεκρή. Η καλή νεράιδα μετατρέπει το θάνατο σε 100 χρόνια ύπνο. Την ημέρα των γενεθλίων της, τσιμπάει (προσέξτε ότι prick σημαίνει και πέος στην αγγλική αργκό) το δάχτυλό της με ένα αδράχτι, και πέφτει σε βαθύ ύπνο, μαζί με το υπόλοιπο βασίλειο.
Τι σημαίνει: Τα παραμύθια που έχουν κεντρικό θέμα τους μια μεγάλη περίοδο παθητικότητας (όπως ο παρατεταμένος ύπνος στον οποίο πέφτει η Ωραία Κοιμωμένη) επιτρέπουν στο παιδί να καταλάβει ότι ως έφηβος ίσως περάσει μια ανενεργό φάση. Μαθαίνει όμως ότι ακόμη και αν η περίοδος ηρεμίας μοιάζει σαν να πρόκειται να κρατήσει εκατό χρόνια, στο τέλος τα πράγματα θα αλλάξουν.
Η σημασία της ηλικίας των δεκαπέντε ετών, δείχνει το σημείο της σεξουαλικής ωρίμανσης, όπως και με την Κοκκινοσκουφίτσα. Όταν τσιμπάει το δάχτυλό της, τρέχει αίμα, που κάτι μας θυμίζει στα κορίτσια. Η ειδική αναφορά στο δάχτυλο … καλά, ας το αφήσουμε αυτό, μην σας σοκάρω με τους ψυχαναλυτές.
Σε αυτό το σημείο οι φροϋδικοί συμβολισμοί αφθονούν στην ιστορία. Το ζήτημα της διαφοράς μεταξύ σωματικής και ψυχολογικής ωρίμανσης τονίζεται από την ανάπτυξη του πυκνού δάσους γύρω από τον πύργο όπου κοιμάται. Η κοπέλα μπορεί να είναι σωματικά σε θέση να κάνει σεξ και παιδιά, ωστόσο, ότι δεν είναι έτοιμη ψυχικά και το δάσος αναπτύσσεται γύρω από τον πύργο για να εμποδίσει την επέλαση των ανδρών, αυτό είναι η προστασία της.
Πολλοί μνηστήρες έρχονται και να προσπαθούν να την ξυπνήσουν, αλλά μπλέκουν στα αγκάθια του άλσους και δεν φτάνουν σε αυτήν. Ωστόσο, όταν εμφανίζεται ο Πρίγκιπας, ο κατάλληλος άντρας αν θέλετε, τα αγκάθια αντικαθίστανται από τα λουλούδια που κινούνται μακριά ώστε να δημιουργηθεί ένα σαφές και ανεμπόδιστο μονοπάτι έως την κοιμισμένη κόρη και το φιλί είναι πλέον η επισφράγιση. Η ένωσή τους συμβολίζει την ωριμότητα, δηλαδή όχι απλώς την αρμονία με τον εαυτό μας αλλά και με τον άλλον.
Φαλλικός συμβολισμός λένε οι ψυχαναλυτές, ο πύργος που είναι φυλακισμένη η ωραία, καθώς επίσης και το αδράχτι κατά την οποίο τσιμπά το δάχτυλό της. Ο Βασιλιάς (ο πατέρας φυσιολογικά βιώνεται ενδοψυχικά σαν βασιλιάς σε κάθε μικρή κόρη), διέταξε στην αρχή να καούν αμέσως όλοι οι αργαλειοί και τα αδράχτια από το κάστρο. Ο προστατευτικός πατέρας είναι έτσι βέβαιος ότι δεν θα υπάρξει κάτι που μπορεί να βλάψει την κόρη του και κάνει αυτό που πιστεύει ότι είναι το καλύτερο.
Η μεγάλη διάρκεια των 100 ετών ύπνου, εισάγει την έννοια της αναμονής για την σεξουαλική ωρίμανση και το παιδί αντιλαμβάνεται ότι ως έφηβος ίσως περάσει μια ανενεργό φάση, που θα του φανεί … αιώνας. Μαθαίνει όμως ότι το να περιμένει δεν είναι καταστροφή.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι καθώς η βασιλοπούλα πλησιάζει στο μοιραίο δωμάτιο (με την γριά που γνέθει), πρέπει να ανέβει μια κυκλική σκάλα (climax) η οποία σκάλα, όπως και στα όνειρα, αντιπροσωπεύει τη σεξουαλική εμπειρία, αυτά τα περίφημα 8 δευτερόλεπτα που βρίσκονται στο επίκεντρο της ψυχανάλυσης της ωραίας κοιμωμένης.
Και τελευταίο, στην κορυφή της σκάλας βρίσκεται ένα κλειδωμένο δωμάτιο. Το γύρισμα του κλειδιού στην κλειδαριά της πόρτας συμβολίζει … δεν θα σας πω τι συμβολίζει. Βρείτε το μόνοι σας.
Η ιστορία αυτή ίσως να μην φαίνεται να είναι τόσο περίπλοκη όπως στο παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας, αλλά παρόλα αυτά έχει έναν σαφή σκοπό. Ο κοινωνικός περίγυρος αποδίδει συχνά πίεση στα άτομα να κάνουν σεξ όταν φθάσουν στην ηλικία της εφηβείας. Ωστόσο ο χρόνος δεν είναι πάντα ίδιος για όλους και αυτό είναι το μήνυμα του παραμυθιού. Περίμενε!
Ειρήσθω εν παρόδω ότι η αφομοίωση αυτού του παραμυθιού, δεν βγαίνει πάντα σε καλό. Σε ορισμένα άτομα, παίρνει διαστάσεις παραφιλίας. Είναι γνωστή αν και όχι ιδιαίτερα συχνή η σεξουαλική διαστροφή γνωστή με τον ίδιο όρο: "Σύνδρομο της ωραίας κοιμωμένης". Στη διάρκεια του μακροχρόνιου ύπνου της, η ομορφιά της ηρωίδας είναι παγερή, υπάρχει δηλαδή η απομόνωση του ναρκισσισμού. Σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχει καμία οδύνη αλλά και καμία γνώση ή κανενός είδους συναίσθημα. Η «απόσυρση» είναι μια αντίδραση στις εντάσεις τις εφηβείας αλλά οδηγεί σε μια κατάσταση που μοιάζει με θάνατο όταν τη χρησιμοποιούμε ως διαφυγή από τις δυσκολίες της ζωής. Η συγγένεια του ύπνου με το θάνατο, οδηγεί επίσης κάποια άτομα σε μια αυτοκτονικού τύπου συμπεριφορά που μιμείται το παραμύθι της ωραίας κοιμωμένης.
Είναι να μην σου τύχει λέμε!
010. Η ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ
Η ιστορία: Η μητριά και οι αδελφές της Σταχτοπούτας την αναγκάζουν να καθαρίζει τις στάχτες του σπιτιού. Όταν ο βασιλιάς δίνει μία δεξίωση χορού, μια νεράιδα εμφανίζεται και τη βοηθά να αποκτήσει ωραία ρούχα και άμαξα. Το γοβάκι που θα χάσει στον χορό θα οδηγήσει τον πρίγκιπα κοντά της.
Τι σημαίνει: Κανένα άλλο παραμύθι δεν αποδίδει τόσο καλά όσο η Σταχτοπούτα τις εσωτερικές εμπειρίες του μικρού παιδιού που γνωρίζει τις αγωνίες της αδελφικής αντιζηλίας.
Στάχτες: Η Σταχτοπούτα ζει σκουπίζοντας τις στάχτες ενθαρρύνει το παιδί στην πεποίθηση ότι το να κατοικεί σε ταπεινά μέρη δεν θα το εμποδίσει να προοδεύσει στη ζωή του. Οι στάχτες συμβολίζουν και το πένθος της για τη νεκρή μητέρα της. Το πένθος είναι αναγκαίο ως προσωρινή κατάσταση, αλλά για την επιβίωση πρέπει να μετατραπεί σε μια θετική στάση ζωής.
Η νεραϊδονονά: Συμβολίζει τα συναισθήματα και τις ψυχικές διεργασίες της Σταχτοπούτας. Η νεράιδα της ζητεί να εκτελέσει μία σειρά από καθήκοντα προτού τη στείλει στο χορό. Της λέει να φέρει μια κολοκύθα από τον κήπο, να ανοίξει μία ποντικοπαγίδα και να βρει έξι σαύρες. Αυτό που καταλαβαίνει το παιδί που ακούει το παραμύθι είναι ότι μπορεί με τις δικές του ενέργειες να βελτιώσει τη ζωή του.
Το γοβάκι: Στις πρώτε ς παραλλαγές της Σταχτοπούτας το γοβάκι ήταν φτιαγμένο από γούνα (vair) ενώ αργότερα ο Περό αντικατέστησε τη λέξη με μια ομόηχή της που σημαίνει γυαλί (verre). Το γοβάκι υποδηλώνει τη θηλυκότητα. Η τελετουργία με τον πρίγκιπα που της φορά το γοβάκι θυμίζει αρραβώνα.
Ο χορός: Η Σταχτοπούτα πηγαίνει τρεις φορές στον χορό του βασιλιά. Η επανάληψη των επισκέψεων συμβολίζει της αμφιθυμία του νεαρού κοριτσιού που θέλει να δεσμευτεί ερωτικά και ταυτόχρονα φοβάται να το κάνει.
Ο πρίγκιπας: Το παιδί ακούγοντας το παραμύθι μαθαίνει ότι για να κερδίσει το βασίλειο του (μέσω ενός γάμου με τον πρίγκιπα) πρέπει να είναι έτοιμο να υποστεί για ένα διάστημα μια ζωή γεμάτη δυσκολίες όπως η Σταχτοπούτα. Δεν θα πρέπει όμως μόνο να υπομένει τις δοκιμασίες αλλά και αν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.
«Στο κέντρο του κάθε παραμυθιού βρίσκεται μια αλήθεια που έδωσε στην ιστορία τη δύναμή της.» λένε.
011. Η ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ
Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι χαρακτήρας του ομώνυμου παραμυθιού, στο οποίο ένα κοριτσάκι έρχεται αντιμέτωπο με τον κακό λύκο. Η πιο γνωστή έκδοση του παραμυθιού σήμερα είναι αυτή που γράφτηκε από τους Αδελφούς Γκριμ, ενώ προγενέστερα το παραμύθι είχε καταγραφεί από τον Σαρλ Περό (Charles Perrault).
Η ιστορία: Στο παραμύθι, η Κοκκινοσκουφίτσα, ένα κοριτσάκι με κόκκινο παλτό και σκούφο, πηγαίνει φαγητό στη γιαγιά της στο δάσος. Ο κακός λύκος την συναντά και προσπαθεί να την καθυστερήσει, δείχνοντάς της ένα λιβάδι με λουλούδια για να πάει μερικά στη γιαγιά της. Έτσι, ο λύκος φτάνει πρώτος στη γιαγιά της, την τρώει, μα λόγω της τρομερής του πείνας την καταπίνει ζωντανή. Έπειτα, ο λύκος στήνει παγίδα στην Κοκκινοσκουφίτσα μεταμφιεσμένος ως η γιαγιά της. Η Κοκκινοσκουφίτσα φτάνει και ο λύκος την καταπίνει και αυτήν. Στο τέλος όμως, ένας περαστικός κυνηγός φτάνει πάνω στην ώρα, σκοτώνει τον λύκο, βγάζει την Κοκκινοσκουφίτσα και την γιαγιά της από την κοιλιά του και τις σώζει.
Τι σημαίνει: Η απειλή καταβροχθισμού είναι το κεντρικό θέμα της Κοκκινοσκουφίτσας. Το παραμύθι υποδηλώνει ότι το να εμπιστευόμαστε οποιονδήποτε είναι παρακινδυνευμένο. Όσα ελκυστική και αν είναι η αθωότητα, είναι επικίνδυνο για κάποιον να παραμείνει αφελής και εύπιστος σε όλη του τη ζωή.
Λύκος: Ο λύκος αντιπροσωπεύει όλες τις ζωώδεις τάσεις μέσα μας. Αν δεν υπήρχε κάτι μέσα στην Κοκκινοσκουφίτσα που να την κάνει να συμπαθεί τον μεγάλο κακό λύκο, τότε αυτός δεν θα είχε καμία εξουσία. Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα φτάνει στο σπίτι της γιαγιάς της αναστατώνεται αλλά δεν κάνει καμία κίνηση να φύγει. Στέκεται σαν μαγεμένη. Είναι το ίδιο μάγεμα που ασκεί στο μυαλό του παιδιού το σεξ.
Χρώμα: Το κόκκινα είναι το χρώμα που συμβολίζει τα σεξουαλικά ένστικτα. Ο κίνδυνος για την κοκκινοσκουφίτσα είναι η σεξουαλικότητά της που ξεκινά τώρα, για την οποία όμως δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμη συναισθηματικά. Ακριβώς επειδή είναι ανώριμη πιστεύει ότι ο μοναδικός τρόπος για να κερδίσει σε μία ερωτική σχέση είναι να απαλλαγεί από τις ανταγωνίστριες. Γι αυτό και η Κοκκινοσκουφίτσα δίνει οδηγίες στον λύκο για να πάει στο σπίτι της γιαγιάς.
Ο κυνηγός: Ο κυνηγός βγάζει την Κοκκινοσκουφίτσα από την κοιλιά του λύκου με μια πράξη που μοιάζει με καισαρική τομή. Έτσι συμφιλιώνει το παιδί με την ιδέα της εγκυμοσύνης και της γέννας.
Η κατάποση: Το παιδί γνωρίζει διαισθητικά ότι όταν ο λύκος καταπίνει την κοκκινοσκουφίτσα, δεν τελειώνει η ιστορία. Καταλαβαίνει ότι η Κοκκινοσκουφίτσα «πέθανε» ως αφελές κορίτσι για να «αναγεννηθεί» αργότερα ως ωριμότερο κορίτσι.
Γιαγιά: Οι γιαγιάδες και οι παππούδες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τα παιδιά. Αφού η γιαγιά αποτυγχάνει να το κάνει αυτό, τιμωρείται στο παραμύθι με το ότι την τρώει προσωρινά ο λύκος.
«Οι μύθοι είναι ένα σπασμένο κάτοπτρο της αλήθειας, όπως το Ουράνιο τόξο είναι η αντανάκλαση του Φώτος του Ήλιου, του οποίου οι ακτίνες διαθλώνται εντός των νεφών. Από τον σπασμένο όμως καθρέπτη, είναι δυνατόν να συγκεντρώσουμε τα θραύσματα, και να ανασυνθέσουμε την αρχική εικόνα…» είπε ο Πλούταρχος.
012. Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ
Η ιστορία: Ένας πατέρας κόβει τριαντάφυλλα από τον κήπο του τέρατος και εκείνο του ζητάει για αντάλλαγμα να του στείλει στο παλάτι την κόρη του. Η κοπέλα θα είναι δυστυχισμένη αλλά στο τέλος θα αγαπήσει το τέρας και θα παραμείνει κοντά του με τη θέλησή της. Τότε το τέρας θα μεταμορφωθεί σε ένα ωραίο βασιλόπουλο.
Τι σημαίνει: Το παραμύθι δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να κατανοήσει ότι, ενώ η ερωτική σχέση με το άλλο φύλο μπορεί να μοιάζει αρχικά τερατόμορφη, στην πραγματικότητα μπορεί όταν συνοδεύεται από αγάπη να είναι κάτι που δίνει διαρκή ευτυχία.
Το παλάτι: Είναι μία τυπική παιδική φαντασίωση. Σπάνια μπορεί να βρεθεί παιδί που δεν έχει επιθυμήσει να μην του ζητούν να κάνει τίποτα και να εκπληρώνονται όλες οι επιθυμίες του μόλις τις εκφράσει, κάτι που συμβαίνει στην Πεντάμορφη όταν μένει στο παλάτι του τέρατος. Το παραμύθι λέει ότι μια τέτοια ζωή γίνεται σύντομα βαρετή, τόσο που η Πεντάμορφη περιμένει με αγωνία τις επισκέψεις του τέρατος που τόσο φοβόταν στην αρχή.
Το τριαντάφυλλο: Ο πατέρας που κλέβει τριαντάφυλλα για να τα πάει στην αγαπημένη μικρότερη κόρη του συμβολίζει την αγάπη του γι αυτή. Το κομμένο λουλούδι είναι σύμβολο της χαμένης παρθενικότητας. Αυτό φαίνεται σαν ένα «τερατώδες» γεγονός, αλλά τελικά αποδεικνύεται μια εμπειρία βαθιάς αγάπης.
Το τέρας: Στις ιστορίες όπου υπάρχει ένα ζώο – γαμπρός, το παιδί – ακροατής καθησυχάζει ακούγοντας ότι οι άντρες και οι γυναίκες, παρ’ όλο που φαίνονται πολύ διαφορετικού χαρακτήρα, αποτελούν τον τέλειο συνδυασμό, όταν είναι οι σωστοί σύντροφοι σε σχέση με τις προσωπικότητές τους κα υπάρχει αγάπη.
Ο πατέρας: Μονάχα αφού η Πεντάμορφη αποφασίσει να αφήσει το σπίτι του πατέρα της για να πάει ξανά κοντά στο τέρας, δηλαδή αφού έχει λύσει τους οιδιπόδειους δεσμούς της με τον πατέρα της, το σεξ που προηγουμένως ήταν απωθητικό γίνεται όμορφο.
Ο γάμος: Ο γάμος της Πεντάμορφης με το πρώην τέρας εκφράζει συμβολικά ότι κλείνει η ρωγμή ανάμεσα στο ζώο και στις ανώτερες πλευρές του ανθρώπου. Είναι επίσης το τελικό σημείο μιας εξέλιξης από μια ανώριμη σεξουαλικότητα που εκπληρώνεται μέσα από μια ουσιαστική σχέση.
Ο ΒΑΤΡΑΧΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ
Η ιστορία: Μια βασιλοπούλα χάνει της μπάλα της και ένας βάτραχος της την επιστρέφει με τον όρο να γίνει γυναίκα του. Εκείνη δέχεται και παρά το γεγονός ότι τον πρώτο καιρό σιχαίνεται τον βάτραχο, όταν θα τον αγαπήσει και θα τον φιλήσει αυτός θα μεταμορφωθεί σε πρίγκιπα.
Τι σημαίνει: Η ιστορία έχει ως επίκεντρό της τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι κάτι που φαίνεται απεχθές, αποκαλύπτεται ξαφνικά ως πηγή ευτυχίας.
Η μπάλα: Στην αρχή του παραμυθιού η βασιλοπούλα είναι ένα κορίτσι που παίζει ξένοιαστα με μια χρυσή μπάλα ώσπου αυτή πέφτει σε ένα σκοτεινό πηγάδι. Η μπάλα συμβολίζει τη αφέλεια του κοριτσιού που με την ενηλικίωση χάνεται και τότε η ζωή αρχίζει να αποκαλύπτει τις δύσκολες πλευρές τις.
Η υπόσχεση: Η βασιλοπούλα υπόσχεται στον βάτραχο να τον παντρευτεί αν της δώσει πίσω την μπάλα της. Από τη στιγμή που αναλαμβάνει μια ηθική δέσμευση, η κοπέλα εισέρχεται σε μια ωριμότερη φάση της ζωής της.
Ο βάτραχος: Όσο πιο κοντά πηγαίνει ο βάτραχος, τόσο αυτή νιώθει μεγαλύτερο άγχος, αηδία ή ακόμα και θυμό. Η αφύπνιση της σεξουαλικότητας είναι συνυφασμένη με αυτά τα συναισθήματα. Όταν υπερβαίνει το μίσος της για το άγνωστο και ανακαλύπτει τα συναισθήματά της, άρα γίνεται ο εαυτός της, τότε και ο βάτραχος γίνεται ο εαυτός του και μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα.
013. Η ΧΙΟΝΑΤΗ
Η ιστορία: Η κακιά μητριά της Χιονάτης, ζηλεύοντας την ομορφιά της προγονής της, την εγκαταλείπει στο δάσος. Εκείνη βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι επτά νάνων αλλά η μητριά της κατορθώνει να τη δηλητηριάσει με ένα μήλο. Η Χιονάτη μένει ναρκωμένη ώσπου την ξυπνά ένας πρίγκιπας.
Τι σημαίνει: Με την ερώτηση που κάνει η βασίλισσα στον καθρέφτη για την ομορφιά της επαναλαμβάνει το αρχαίο θέμα του Νάρκισσου ο οποίος αγαπούσε τον εαυτό του τόσο πολύ ώστε αυτοκαταστράφηκε.
Ο κυνηγός: Τα παιδιά φοβούνται τα άγρια ζώα. Μόνο ένας κυνηγός θα μπορούσε να διώξει μακριά τα απειλητικά θηρία, γι αυτό κα στα παραμύθια ο κυνηγός έχει πάντα τη θέση του προστάτη. Στο παραμύθι ένας κυνηγός εναντιώνεται στη θέληση της βασίλισσας και δεν σκοτώνει την Χιονάτη όπως διατάχτηκε αλλά την εγκαταλείπει στο δάσος.
Ο βασιλιάς: Ένας πατέρας, ο οποίος με την παθητική του στάση δημιουργεί προβλήματα επιβίωσης στην ηρωίδα, δίνει στο παιδί το μήνυμα ότι θα πρέπει να μάθει να τα βγάζει πέρα μόνο του χωρίς να στηρίζεται πάντα σε κάποιον ενήλικα.
Οι επτά νάνοι: Οι επτά νάνοι υποδηλώνουν τις επτά ημέρες της εβδομάδας, ημέρες γεμάτες δουλεία. Η Χιονάτη πρέπει να κάνει δικό της τον κόσμο της εργασίας, αν θέλει να μεγαλώσει. Και πέφτει στη δουλειά. Τους συγυρίζει, τους νοικοκυρεύει.
Πειρασμοί: Η ευκολία με την οποία η Χιονάτη επιτρέπει επανειλημμένα στον εαυτό της να υποκύπτει στους πειρασμούς της μητριάς (κορδόνια για τον κορσέ, ένα χτενάκι και ένα μήλο), παρά τις προειδοποιήσεις των νάνων, συμβολίζει την ανωριμότητα της να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της εφηβείας. Αν όμως η Χιονάτη δεν γνώριζε και δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνους που συνοδεύουν την ανάπτυξη, δεν θα μπορούσε να ενωθεί ποτέ με το βασιλόπουλο.
Το όνομα: Η Χιονάτη είχε δέρμα άσπρο σαν το χιόνι και μάγουλα κόκκινα σαν το αίμα, δηλαδή το είναι της περιέχει και την ασεξουαλική και την ερωτική πλευρά.
Το μήλο: Το μήλο στη Χιονάτη συμβολίζει κάτι κοινό ανάμεσα στη μητριά και στην κόρη, τις ώριμες σεξουαλικές επιθυμίες τους. Όταν τρώει το μήλο σηματοδοτείται το τέλος τη αθωότητας.
Ο ΧΑΝΣΕΛ ΚΑΙ Η ΓΚΡΕΤΕΛ
Η ιστορία: Οι γονείς μη μπορώντας να θρέψουν τα δύο παιδιά τους, τα παρατάνε στο δάσος. Εκείνα βρίσκουν μπροστά τους ένα σπίτι φτιαγμένο από μελόψωμο και αρχίζουν να το τρώνε. Η μάγισσα που κατοικεί μέσα σε αυτό τα πιάνει με σκοπό να τα φάει, αλλά εκείνα σώζονται ακολουθώντας ένα στρατηγικό σχέδιο.
Τι σημαίνει: Η ιστορία του Χάνσελ και της Γκρέτελ ενσαρκώνει τα άγχη που έχει ένα μικρό παιδί σχετικά με τα καθήκοντα που αρχίζει να αναλαμβάνει καθώς μεγαλώνει. Το παραμύθι διδάσκει στο παιδί ότι πρέπει σταδιακά να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς του, το ενθαρρύνει να εξερευνήσει μόνο του ακόμη και τα πλάσματα της αγχώδους φαντασίας του (μάγισσα) και το βοηθά να κατανοήσει πως μπορεί να νικήσει χάρη στην εφευρετικότητά του.
Το σπίτι από μελόψωμο: Αντιπροσωπεύει την καταστροφή που έρχεται όταν κάποιος μένει προσκολλημένος σε μια αρχέγονη ικανοποίηση όπως είναι το φαγητό. Καθώς τα απιδιά παρασύρονται από την ανεξέλεγκτη βουλιμία τους, καταστρέφουν εκείνο που μπορούσε να τους δώσει καταφύγιο κα ασφάλεια.
Μάγισσα: Τα κακά σχέδια της μάγισσας υποχρεώνουν τελικά τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η απληστία. Για να επιβιώσουν πρέπει να αναπτύξουν πρωτοβουλία, να καταστρώσουν ένα σχέδιο και να δράσουν έξυπνα.
Δάσος: Το πατρικό σπίτι «πολύ κοντά στο δάσος» και το μελόσπιτο «στα βάθη του ίδιου δάσους» είναι στο ασυνείδητο επίπεδο οι δυο όψεις του πατρικού σπιτιού: εκείνη που ικανοποιεί και εκείνη που διαψεύδει τις προσδοκίες.
Θησαυρός: Ως εξαρτημένα πλάσματα, τα παιδιά ήταν βάρος για τους γονείς τους. Με την επιστροφή τους γίνονται το στήριγμα της οικογένειας, αφού φέρνουν τους θησαυρούς της μάγισσας. Οι θησαυροί συμβολίζουν την ανεξαρτησία στη σκέψη και στις πράξεις των παιδιών, αλλά και της εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Το γεγονός ότι σώζονται με τη μεταξύ τους συνεργασία δείχνει ότι καθώς μεγαλώνουν πρέπει να στηρίζονται όλο και περισσότερο στους συνομηλίκους τους για αμοιβαία βοήθεια και κατανόηση.
014. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Τα παραμύθια είναι ένα πανανθρώπινο φαινόμενο. Κάθε κοινωνία, από την πιο πρωτόγονη έως την πιο ανεπτυγμένη, έχει τις δικές της φανταστικές ιστορίες γεμάτες περιπέτειες, συμβολισμούς και ηθικά διδάγματα. Οι ψυχολογικές καταβολές των παραμυθιών ήταν ανέκαθεν ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα για τους μελετητές των παραμυθιών, τόσο τους ψυχολόγους, όσο και τους συγγραφείς. Οι μεν ψυχολόγοι προσπαθούν να βρουν το βαθύτερο μήνυμα των παραμυθιών και το τι μας λένε για το συλλογικό ασυνείδητο, ενώ οι δε συγγραφείς αναλύουν τα παραμύθια από μια ψυχολογική σκοπιά, σε μια προσπάθεια να κάνουν τις ιστορίες τους ακόμη πιο ενδιαφέρουσες.
Όπως έλεγε ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, ο διάσημος ψυχαναλυτής που έγραψε το βιβλίο «Η γοητεία των παραμυθιών», «σήμερα, όπως και στο παρελθόν, το πιο σημαντικό και δυσκολότερο καθήκον στην ανατροφή ενός παιδιού είναι να το βοηθήσουμε να βρει νόημα στη ζωή. Και από αυτή την άποψη», συνεχίζει ο ίδιος, «κανένα είδος παιδικής λογοτεχνίας- δεν μπορεί να ικανοποιήσει το παιδί, καθώς και τον ενήλικο, όσο τα λαϊκά παραμύθια».
Η «Κοκκινοσκουφίτσα» είναι ένα παραμύθι το οποίο υπάρχει σε πολλές παραλλαγές και συγκαταλέγεται μεταξύ των λαϊκών παραμυθιών που δημοσίευσε στο τέλος του 17ου αιώνα, μάλλον το 1697, ο γάλλος συγγραφέας Σαρλ Περό, με τον τίτλο «Ιστορίες της μαμάς μου της χήνας» (παρουσιάζοντας ως συγγραφέα τον δεκάχρονο γιο του).
Ωστόσο, διαδόθηκε παγκοσμίως χάρη στην πιο δημοφιλή παραλλαγή που κατέγραψαν οι αδελφοί Γκριμ, περισσότερα από εκατό χρόνια αργότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, το 1812, στη Γερμανία. Η «Κοκκινοσκουφίτσα» του Περό τελειώνει με τον λύκο νικητή, παραβιάζοντας ένα από τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού: να κυριαρχεί στο τέλος το καλό. Δίνει, ωστόσο, έτσι στον συγγραφέα την ευκαιρία, σε ένα σύντομο ποίημα με το οποίο ολοκληρώνει όλες τις ιστορίες του, να παρουσιάσει το ηθικό του δίδαγμα: τα καλά κορίτσια δεν πιάνουν την κουβέντα με αγνώστους• αν το κάνουν, μπορεί να τιμωρηθούν (να τα φάει ο κακός λύκος).
Ωστόσο, όπως σημειώνει ο διακεκριμένος ψυχαναλυτής Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, ο οποίος ασχολήθηκε πάρε πολύ με τα παραμύθια, η αξία του παραμυθιού καταστρέφεται όταν επεξηγείται διδακτικά, όταν δηλαδή εκπίπτει σε ηθικοπλαστική ιστορία. Το παραμύθι αποκτά την πλήρη σημασία του μόνο όταν το παιδί (και ο ενήλικος) ανακαλύπτει διαισθητικά τα κρυμμένα νοήματά του, όταν δηλαδή ο εκάστοτε ακροατής (ή αναγνώστης) του το αναδημιουργεί ανάλογα με τις δικές του ανάγκες.
Εκτός από την ερμηνεία εκείνη, σύμφωνα με την οποία η «Κοκκινοσκουφίτσα» μιλά για τις οιδιπόδειες συγκρούσεις μιας έφηβης, από τις οποίες εν τέλει σώζεται και καταφέρνει έπειτα να ωριμάσει, κατά τους μελετητές του παραμυθιού μεταφέρεται επίσης το μήνυμα ότι η εμπιστοσύνη στις καλές προθέσεις των πάντων βλάπτει. Και επίσης ο «κακός λύκος» έχει τη δυνατότητα να μας κάνει κακό μόνον εφόσον του επιτρέπουμε εμείς να μας εξουσιάζει επειδή, για κάποιον λόγο, μας ελκύει. Η αφέλεια είναι γοητευτική - αλλά είναι επικίνδυνο να παραμένει κανείς αφελής για όλη του τη ζωή.
Στην παραλλαγή του παραμυθιού, όπως την καταθέτει ο Περό, δίνεται έμφαση στη σεξουαλική αποπλάνηση (ο λύκος ζητεί από το κορίτσι να γδυθεί και να ξαπλώσει πλάι του, και το παραμύθι τελειώνει με εκείνον να την καταβροχθίζει). Στην ιστορία των αδελφών Γκριμ, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι υπάρχουν παρόμοιοι υπαινιγμοί, σε καμιά περίπτωση πάντως δεν γίνονται συνειδητοί. Το κυρίαρχο νόημα του παραμυθιού είναι ότι το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με την κακία (που είναι ο λύκος) όταν δεν υπακούει τις γονικές συμβουλές («και μη χασομεράς στον δρόμο» συμβουλεύει η μαμά την Κοκκινοσκουφίτσα).
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑΣ
Όπως συνοψίζει ο Μπέτελχαϊμ, «η Κοκκινοσκουφίτσα έχασε την παιδική της αθωότητα, συνάντησε τους κινδύνους που βρίσκονται μέσα της και στον κόσμο και την αντάλλαξε με τη σοφία που μπορούν να κατέχουν μονάχα όσοι "γεννήθηκαν δύο φορές": εκείνοι που όχι μόνο υπερνίκησαν μια υπαρξιακή κρίση, αλλά και συνειδητοποίησαν ότι η ίδια τους η φύση τούς έσπρωξε σε αυτήν. Η παιδική αθωότητα της Κοκκινοσκουφίτσας πεθαίνει καθώς αποκαλύπτεται ο λύκος ως αυτό που είναι και την καταπίνει. Όταν βγαίνει από την κοιλιά του λύκου, ξαναγεννιέται συνειδητοποιημένη πια».
Αρκετά συχνά οι ήρωες των παραμυθιών πέφτουν σε βαθύ ύπνο ή ξαναγεννιούνται, όπως η Χιονάτη ή η Ωραία Κοιμωμένη. Και κάθε αφύπνιση ή αναγέννηση οδηγεί σε ένα υψηλότερο στάδιο ωριμότητας. Με τον τρόπο αυτόν, τα λαϊκά παραμύθια κεντρίζουν υποσυνείδητα την επιθυμία για την αναζήτηση των νοημάτων της ζωής. Η Χιονάτη μιλά για τον χαμένο παράδεισο της παιδικής ηλικίας, εκεί όπου όλα γίνονται μαγικά, χωρίς προσπάθεια.
Βγαίνοντας από την ηλικία αυτή, εμφανίζονται υποχρεώσεις, οδυνηρές, εμπειρίες και όλα αυτά που μας οδηγούν στην ωριμότητα, όπως συμβαίνει με την Χιονάτη. Αντιθέτως, οι νάνοι, είναι και θα παραμείνουν παιδιά, αλλά χωρίς σύντροφο, οικογένεια παιδιά.
Το παράδειγμα της Σταχτοπούτας
Η «Σταχτοπούτα», ένα άλλο λαϊκό παραμύθι από τη συλλογή των αδελφών Γκριμ, το οποίο επίσης περιλαμβανόταν στο βιβλίο του Σαρλ Περό, το οποίο να σημειωθεί για πρώτη φορά καταγράφηκε στην Κίνα τον 9ο αι. μ.Χ., καθοδηγεί το παιδί να αντιληφθεί ότι ύστερα από τις απογοητεύσεις και τις ταλαιπωρίες μπορεί να ευτυχήσει ξεπερνώντας την αδελφική αντιζηλία και την γονική απόρριψη.
Η Σταχτοπούτα καταφέρνει να το επιτύχει αυτό διότι αρχικά η σχέση με την καλή μητέρα της, της χάρισε την απαραίτητη ασφάλεια της αγάπης ώστε να έχει σταθερή προσωπικότητα. Έπειτα εξελίσσεται χάρη στον μόχθο που απαιτούν τα σκληρά της καθήκοντα, στις πρωτοβουλίες που παίρνει, αλλά και στο γεγονός ότι δεν κρύβεται πίσω από την πλαστή ταυτότητά της, αλλά επιθυμεί το βασιλόπουλο να την αποδεχθεί για αυτό που είναι: η Σταχτοπούτα.
Με τον τρόπο αυτόν το παραμύθι παρουσιάζει τα βήματα ανάπτυξης της προσωπικότητας και λειτουργεί παραδειγματικά και για τους γονείς υποδεικνύοντάς τους ότι για να ανεξαρτητοποιηθεί το παιδί τους πρέπει να του επιτρέψουν να αντιμετωπίσει μόνο του τα προβλήματα, διαφορετικά δεν θα αυτονομηθούν ως υπάρξεις, όπως ακριβώς οι θετές αδελφές της Σταχτοπούτας μένουν κακέκτυπα της μητριάς τους.
Συνοψίζοντας, σύμφωνα με αυτόν τον ψυχαναλυτικό τρόπο ερμηνείας, τα παραμύθια δείχνουν ότι όποιος παλέψει τις δυσκολίες στη ζωή, θα αναδειχτεί σε κάθε περίπτωση νικητής. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η ύπαρξή μας αποκτά νόημα μονάχα όταν παλεύουμε ενάντια σε δυνάμεις που φαντάζουν συντριπτικά υπέρτερές μας.
015. ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
Η δύναμη των παραμυθιών να μεταφέρουν άμεσα και έμμεσα μηνύματα είναι αξιοπρόσεκτη. Μέσα από μια φαινομενικά απλή ιστορία (π.χ. «Ο βοσκός και ο λύκος» ή «Ο λαγός και η χελώνα») κάποιος μπορεί να εξάγει πολλά ηθικά διδάγματα και παράλληλα νοήματα με μεγαλύτερο βάθος από ότι ο λόγος του παραμυθιού αυτός καθ’ αυτός. Άλλωστε αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τα παραμύθια λέγονται κυρίως σε παιδιά. Οι ενήλικοι μέσα από τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά τους τις αξίες και ιδανικά που οι ίδιοι ασπάζονται.
Άλλες φορές τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν πανανθρώπινες αξίες όπως η δικαιοσύνη, η καλοσύνη ή η ισότητα και άλλες φορές προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε το παραμύθι, όπως η σημαντικότητα της κοινότητας (π.χ. στις αφρικανικές χώρες), οι ανδρικοί και γυναικείοι ρόλοι αλλά και η ιεραρχία σε μια κοινωνία. Πέραν τούτου, τα παραμύθια σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης ιδεών και αντιμετώπισης των διλημμάτων ενός παιδιού στον δρόμο του προς την ενηλικίωση.
Παρόλο που η κυρίαρχη ιδέα είναι πως τα παραμύθια μπορούν να φανούν χρήσιμα αποκλειστικά στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών, αξίζει να σημειωθεί πως τα παραμύθια έχουν χρησιμοποιηθεί και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από ορισμένους ψυχολόγους για να βοηθήσουν ενήλικες να ξεπεράσουν κάποια ψυχολογικά προβλήματα.
Ίσως ο πιο γνωστός υποστηρικτής αυτής της ιδέας είναι ο Hans Dieckmann. Σύμφωνα με τον Dieckmann ένας αποτελεσματικός τρόπος να βοηθηθεί ένας ενήλικας είναι να διηγηθεί το αγαπημένο του παραμύθι. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το αγαπημένο παραμύθι μας δεν έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας τυχαία, αλλά λόγω της σημαντικής ψυχολογικής του βαρύτητας για την ίδια την ύπαρξή μας και τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όταν συνειδητοποιήσουμε την βαθύτερη σημασία του νοήματος του παραμυθιού τότε πιο εύκολα μπορούμε να μεταφράσουμε τις ασυνείδητες σκέψεις και φόβους μας και να τους αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.
016. ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ
Τι, αλήθεια, συμβολίζουν οι νάνοι; Επίγονοι της προχριστιανικής μυθολογίας της Βορείου Ευρώπης έχουν καταγραφεί στο μυαλό μας υπό την εκδοχή του παραμυθιού «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι». Ο Μπετελχάιμ στο βιβλίο του «Η ψυχανάλυση των παραμυθιών» σημειώνει ότι το παραμύθι αυτό είναι σοβαρό και έρχεται από πολύ μακριά μέσα στους αιώνες. Η απαστράπτουσα λευκότητα της Χιονάτης δεν είναι άσχετη με τον ήλιο, όπως και οι επτά νάνοι δεν στερούνται αναφοράς προς τους επτά πλανήτες του ηλιακού συστήματος. Και ακόμη, οι νάνοι που εξορύσσουν μέταλλα από τα έγκατα της γης ίσως να μην είναι τυχαία επτά τον αριθμόν, όπως επτά ήταν και τα γνωστά μέταλλα στους αρχαίους χρόνους. Τέλος, ο Μπετελχάιμ θεωρεί ότι στο παραμύθι, που στο βαθύτερο νόημά του εικονογραφεί τη διαδικασία ενηλικίωσης της Χιονάτης, οι νάνοι εκπροσωπούν την προ-οιδιποδειακή φάση ανάπτυξης.
Στη δική μας, πάντως, αντίληψη οι νάνοι είναι όντα που έχουν παιδικό ανάστημα και παιδικό πρόσωπο, αλλά συγχρόνως έχουν και ρυτίδες. Και ενώ είναι ζευγμένοι στην τροχιά της καθημερινής εργασίας, συγχρόνως είναι πρόσφοροι σε σκανταλιές. Και σφάλλουν με μια χαρωπή και άδολη αίσθηση κακότητας. Οι νάνοι δηλαδή είναι η δική μας ρυτιδιασμένη παιδικότητα. Που υποτάσσεται στη ρουτίνα, αλλά νοσταλγεί πότε-πότε το άλλο, το άλλοτε και το αλλού. Τα νανάκια από πλαστικό με τους κόκκινους σκούφους, παρατεταγμένα στο δάσος, να δέχονται ατάραχοι, σαν άλλοι ηνίοχοι, καταιγισμούς από θροΐσματα φύλλων, ριπές φωτός και κύματα σιωπών είναι μια εικόνα που συγκινεί. Οι νάνοι ίσως και να είναι κομμάτια του εαυτού μας που απέδρασαν από τον κόσμο των ενηλίκων και διαλέγονται με μεγέθη αυθεντικά και στοιχειακά, χωρίς ρολόγια και χωρίς κώδικες. Τι άλλο, άραγε, μπορεί να είναι ο Παράδεισος;
ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ: ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕΙ
Τα παραμύθια ήταν, είναι και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να είναι μια πολύ χρήσιμη πηγή πληροφοριών τόσο για το ίδιο το άτομο που αρέσκεται στην διήγησή τους, όσο και για τις κοινωνίες και τις συνθήκες που τα δημιούργησαν. Είναι οι συνοδοιπόροι πολλών παιδιών στο πέρασμά τους από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους γονείς και τους δασκάλους για την ευκολότερη μεταλαμπάδευση γνώσεων και αξιών.
Βεβαίως τα παραμύθια μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για καλό σκοπό όσο και για κακό (αν και η έννοια του καλού και του κακού είναι σχετική). Σημασία όμως έχει η διατήρησή τους σε όλους τους πολιτισμούς που πέρασαν από τον πλανήτη αυτό, κάτι που αυτόματα σηματοδοτεί και την σημαντικότητά τους σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής (και όχι μόνο) ανάπτυξής μας.
Η ανάγκη για παιδικότητα καταγράφεται με ιδιαίτερη έμφαση τελευταία. Καθώς παρατηρεί ο «Economist», ο κόσμος των παραμυθιών, νεράιδες, μάγισσες, πνεύματα, μοιάζει να έχει εισβάλει στην Ευρώπη και στην Αμερική. Αυτές τις ημέρες ανοίγει στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου έκθεση με δημοφιλείς βικτωριανές εικονογραφήσεις παραμυθιών. Στην Αμερική επαναπροβάλλεται σε 1.000 αίθουσες μια παλιά ταινία του 1916 με τον τίτλο «Παραμύθι» και θέμα της δύο μικρά κορίτσια να φωτογραφίζουν νεράιδες. Ενώ στις δημοπρασίες οι παλιές εκδόσεις παραμυθιών σημειώνουν μια εντυπωσιακή άνοδο στη ζήτηση και στις τιμές.
Τα πιο αναρχικά πράγματα είναι ο έρωτας, το γέλιο και τα παραμύθια. Γιατί δείχνουν ότι μπορεί να υπάρξει μια άλλη νομοτέλεια και μια άλλη τάξη πραγμάτων από εκείνη που θεωρείται καθιερωμένη. Και ακόμη ότι κάθε άνθρωπος κρύβει μια πρωτεϊκή δυναμική για ανατροπές και δημιουργίες απροσδόκητες.
Η φυγή των ενηλίκων στα παραμύθια σημαίνει την αντίδραση σε έναν κόσμο όπου επικρατεί το ήθος του κουμπιού. Το ήθος του κουμπιού σημαίνει ότι ο κόσμος είναι οριοθετημένος σε πολλές αλλά δεδομένες δυνατότητες. Και η ελευθερία του καθενός δεν είναι η ριζοσπαστική δημιουργία αλλά η άνετη επιλογή: η ελευθερία θα πατήσει ένα κουμπί από τα πολλά. Το μενού της ζωής είναι ταμπλ ντοτ. Οι κατσαρόλες, οι μυρωδιές, οι φωτιές και οι κουτάλες για τα ριψοκίνδυνα και τα δημιουργικά αποθαρρύνονται.
Βέβαια το θέμα της παιδικότητας των ενηλίκων δεν θα πρέπει να υπερτιμηθεί. Είναι σαν τα μάγια που έκανε η νονά - μάγισσα στο παραμύθι, μεταμορφώνοντας την κολοκύθα σε άμαξα, το ποντίκι σε αμαξά και το καρύδι σε φόρεμα για να πάει η Σταχτοπούτα στον χορό. Μάγια που διαρκούν για λίγο και μετά όλα γίνονται όπως πριν.
Όλο και κάποιο γοβάκι όμως θα επιβιώσει...
17
Πως είσαστε απόψε; Ελπίζω να είστε καλά. Θα σας χρειαστεί. Όχι για την 25η Μαρτίου που γιορτάζουμε αύριο! Εδώ, για την εκπομπή λέω.
Μετά από κάποιες μέρες που πέρασα στην εξώσφαιρα, έρχομαι απόψε να σας πω για παραμύθια, με πριγκίπισσες, πρίγκιπες, κάστρα, δράκους … εεε, καλά, δράκους δεν έχει και η πριγκίπισσα δεν είναι και τόσο πριγκίπισσα, όμως μην σας μπερδεύω.
Το θέμα μας απόψε είναι οι ήρωες των παιδικών μας ιστοριών. Κανένα ενδιαφέρον θα πείτε, αλλά για να το δούμε. Όλοι μας μεγαλώσαμε με τις κλασικές ταινίες της Disney που βασίζονται σε πασίγνωστα παραμύθια για παιδιά. Αυτό που δεν γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι οι λεπτομέρειες των αρχικών ιστοριών, που σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που όλοι έχουμε μάθει. Παράξενες, μακάβριες και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που ίσως δεν θα θέλαμε ποτέ να μάθουμε.
Τα παραμύθια που είχαν γραφτεί χρόνια πίσω από τους αδερφούς Γκριμ και λοιπούς συγγραφείς, δεν είχαν αυτήν την αγαθότητα και τα ευτυχισμένα τέλη που βλέπουμε στις ταινίες του Disney ή διαβάζαμε σε βιβλιαράκια όταν είμαστε μικροί. Αντιθέτως, οι αρχικές τους εκδοχές ήταν βουτηγμένες σε αίμα και σεξ.
Πριγκίπισσες, βασιλόπουλα, μάγισσες, δράκοι, νεράιδες. Ένας άλλος κόσμος, του ροζ, του έρωτα, του καλού. Οι γυναίκες σαν κοριτσάκια είχαν σκεφτεί ότι κάποια μέρα θα έρθει ο πρίγκιπας με το άσπρο άλογο να τις πάρει μακριά, σε ένα τεράστιο παλάτι. Και οι άνδρες είχαν σκεφτεί μικροί ότι θα είναι οι ήρωες που θα σώσουν την πριγκίπισσά τους και θα ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Όλοι μας θέλουμε να έχουμε μία τέτοια ζωή παραμυθένια. Ήταν όμως παραμυθένια;
Μη βιαστείτε να απαντήσετε! Ιδιαίτερα όταν έχετε να κάνετε με παραμύθια των αδερφών Grimm. Όλοι ξέρουμε, λίγο πολύ, τις χαριτωμένες, φανταστικές εκδοχές των ιστοριών που σκάρωσαν οι αδερφοί παραμυθάδες, και οι οποίες επιβιώνουν εκατοντάδες χρόνια, μέχρι τις μέρες μας. Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν πως αυτές οι ιστορίες δεν είναι, ακριβώς, εκείνες που έγραψαν οι Grimm.
Για την ακρίβεια, τόσο οι δύο Γερμανοί αδερφοί, Γιάκομπ και Βίλχελμ, όσο και άλλοι συγγραφείς των αγαπημένων μας παραμυθιών, είχαν πολύ πιο σκοτεινή φαντασία από ότι πιστεύατε. Ακρωτηριασμούς, κανιβαλισμό, κτηνοβασία και εμφανίσεις από τον ίδιο τον διάβολο, περιείχε το... μενού. Και όταν λέμε μενού, εννοούμε τις αυθεντικές εκδοχές των παραμυθιών.
Παρακάτω ακολουθούν μερικά από αυτά όπως ήταν πραγματικά, πριν τα ωραιοποιήσει η ιστορία και η Disney.
Αρχική Ιστορία: Στην εκδοχή του Giambattista Basile, ο Βασιλιάς πιστεύει πως η κόρη του είναι νεκρή και εγκαταλείπει το κάστρο. Αργότερα επιστρέφει και διαπιστώνει πως είναι ζωντανή αλλά σε κώμα, τη βιάζει και αυτή γεννά δίδυμα τα οποία η Βασίλισσα μισεί και θέλει να σκοτώσει! Σχεδιάζει να τα μαγειρέψει και να τα σερβίρει στο Βασιλιά να τα φάει! Αυτός το ανακαλύπτει και διατάζει να την κάψουν ζωντανή! Απίστευτο κι όμως αληθινό!
Στην αρχική εκδοχή της ιστορίας, δεν είναι το φιλί ενός όμορφου πρίγκιπα που ξυπνά την ωραία Κοιμωμένη, αλλά το άγγιγμα των νεογέννητων διδύμων της. Ενώ δεν είχε τις αισθήσεις της, η πριγκίπισσα βιάζεται από ένα μονάρχη και ξυπνά για να ανακαλύψει ότι είναι μαμά δύο φορές. Στη συνέχεια, στην αληθινή εκδοχή του Ρίκι Λέικ, ο βιαστής μονάρχης επιστρέφει θριαμβευτικά στον πύργο που κρυβόταν η ωραία κοιμωμένη και υπόσχεται να στείλει συνοδεία για να πάρει αυτήν και τα παιδιά της, ξεχνώντας να της αναφέρει ότι είναι παντρεμένος. Όταν το τρίο τελικά έφτασε στο παλάτι, η γυναίκα του μονάρχη προσπαθεί να τους σκοτώσει όλους, αλλά ανατρέπεται από τον βασιλιά. Στο τέλος, η ωραία Κοιμωμένη παντρεύεται τον Βιαστή βασιλιά και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.
Η ΜΙΚΡΗ ΓΟΡΓΟΝΑ
Εκδοχή Disney: Η Ariel προφανώς μισεί όλο της το σόι, διότι προσπαθεί απεγνωσμένα να φύγει από τη θάλασσα και να καταφέρει να ζήσει στη στεριά. Στην εκδοχή Disney μικρή γοργόνα, με τη βοήθεια του φίλου της φούσκα και του κάβουρα Sebastian , ανταλλάσει τη φωνή της με πόδια για να βγει έξω και να διεκδικήσει τον Eric, ο οποίος όμως κυνηγά κάποια άλλη. Τελικά όμως ο έρωτας θριαμβεύει κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
Αρχική Ιστορία: Ο Hans Christian Andersen γράφει πως η Ariel ανταλλάσει κυριολεκτικά τη γλώσσα της για πόδια και πως θα νιώσει σαν να περπατάει πάνω σε μαχαίρια. Ξέρει πως αν ο Πρίγκιπας παντρευτεί άλλην, η ίδια θα πεθάνει από μαραζωμένη καρδιά, πράγμα που όντως συμβαίνει!
Στην πραγματική ιστορία του Hans Christian Andersen, η γοργόνα για να βγει στην στεριά πίνει ένα φίλτρο το οποίο την αναγκάζει να περπατάει στα γόνατα για το υπόλοιπο της ζωής της. Αν πιστεύετε ότι ο πρίγκιπας μπροστά στην αληθινή αγάπη ξεπέρασε το κουσούρι της και την παντρεύτηκε, κάνετε λάθος. Ο πρίγκιπας παντρεύτηκε άλλη γυναίκα με αποτέλεσμα η μικρή γοργόνα να αυτοκτονήσει πηδώντας στην θάλασσα και μετατρέποντας το σώμα της σε αφρό.
Έχουμε κι άλλα να πούμε, σε λίγο.
Η Σταχτοπούτα έχει στοιχειώσει την ζωή κάθε μεγαλοκοπέλας!!! Όλες έχουμε φαντασιωθεί ότι είμαστε οι Σταχτοπούτες. Όμως υπάρχουν αυτά στην αληθινή ζωή; Η κακομοίρα που την βλέπει ο κούκλος πρίγκιπας και πέφτει ξερός από έρωτα και ας είναι μέσα στις στάχτες; Και στην Σταχτοπούτα, και στη Χιονάτη και στην Ωραία Κοιμωμένη οι κακομοίρες, κατώτερες αλλά πάντα όμορφες ηρωίδες βρίσκουν τον πρίγκιπα που θα τις σώσει. Που το βλέπουμε αυτό; Αλλά ας μην γινόμαστε αρνητικοί. Σταχτοπούτα λοιπόν.
Το παραμύθι αυτό, από ψυχολογική σκοπιά, αποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα άγχη που βιώνει το μικρό παιδί, όταν πάσχει από την αδελφική αντιζηλία. Όταν νιώθει ότι σε σχέση με τα αδέλφια του το κακομεταχειρίζονται. Το ευτυχές τέλος, απαλλάσσει το παιδί από τα άγχη και τις ανασφάλειές του και το καθησυχάζει.
Παράλληλα, το παιδί καταλαβαίνει ότι η Σταχτοπούτα καταφέρνει να υπερβεί τα εμπόδια χάρη στις προσπάθειές της και σε αυτό που είναι και όχι χάρη στη μαγική βοήθεια. Αξίζει το αίσιο τέλος.
Εκδοχή Disney: Η Σταχτοπούτα έχει καταντήσει δούλα της ετεροθαλούς οικογένειάς της (μητριά με δυο θυγατέρες), αλλά η καλή νεράιδα τη βοηθά να εμφανιστεί στο χορό. Εκεί χάνει το γυάλινο γοβάκι που βρίσκει ο Πρίγκιπας, οποίος τη ψάχνει σε όλο το βασίλειο, τη βρίσκει, παντρεύονται και ζουν ευτυχισμένοι.
Αρχική Ιστορία: Στο παραμύθι των αδελφών Grimm, οι δυο αδελφές καταφεύγουν σε εξτρίμ μεθόδους μήπως και καταφέρουν να χωρέσουν το πόδι τους στο γοβάκι: η μια κόβει τα δάχτυλα του ποδιού της, ενώ η άλλη τη φτέρνα της! Σαν να μην έφτανε αυτό, τους επιτίθενται και κάποια κοράκια που τις αφήνουν τυφλές.
Πρόκειται για μία κοπέλα που μετά τον θάνατο του πατέρα της, γίνεται υπηρέτρια της μητριάς και των ετεροθαλών αδερφών της. Το πριγκιπόπουλο της περιοχής, που διεκδικούν και οι δύο αδερφές της, διοργανώνει έναν χορό, στον οποίο πηγαίνει και η Σταχτοπούτα, με την βοήθεια της νεράιδας-νονάς της, που της δίνει φόρεμα, γοβάκια και μία άμαξα.
Ο πρίγκιπας εντυπωσιάζεται. Τα μεσάνυχτα, όμως, η Σταχτοπούτα πρέπει να φύγει από τον χορό, γιατί τα μάγια θα λυθούν. Το ρολόι χτυπάει 12 και η κοπέλα φεύγει τρέχοντας, αφήνοντας πίσω το γοβάκι της. Το πριγκιπόπουλο, για να τη βρει, δοκιμάζει το γοβάκι σε όλα τα κορίτσια της περιοχής. Οι ετεροθαλείς αδερφές προσπαθούν να χωρέσουν στο γοβάκι, αλλά μάταια, αφού ταιριάζει μόνο στη Σταχτοπούτα, η οποία στο τέλος παντρεύεται τον πρίγκιπα.
Η εκδοχή των αδερφών Grimm, διαφέρει αρκετά. Αρχικά, δεν υπάρχει νεράιδα, αλλά ένα περιστέρι, που βοηθά τη Σταχτοπούτα να πάει στον χορό και αποκαλύπτει στο τέλος τα τεχνάσματα των ετεροθαλών αδερφών της. Επίσης, δεν υπάρχουν τα άλλα ζώα (ποντίκια, σαύρες, αρουραίος) και η κολοκύθα, που μετατρέπονται σε άλογα, ακόλουθους, αμαξά και άμαξα αντίστοιχα. Επίσης το γυάλινο γοβάκι δεν ήταν γυάλινο αλλά από γούνα. Μετά από παρερμήνευση μετάφρασης άρχισε η ιστορία να διαθέτει γυάλινο και όχι γούνινο γοβάκι..
Επιπλέον, χορός δεν είναι ένας, αλλά τρεις. Στους δύο πρώτους η κοπέλα φεύγει κανονικά, ενώ στον τρίτο χάνει το γοβάκι της, επειδή κόλλησε στην πίσσα, που είχε ζητήσει ο πρίγκιπας να στρωθεί, ώστε να μην μπορεί να φύγει. Τέλος, οι αδερφές δεν προσπαθούν μόνο πολύ σκληρά να χωρέσουν στο γοβάκι, αλλά κόβουν και κομμάτια από τα πόδια τους για να τα καταφέρουν. Το περιστέρι το λέει στον πρίγκιπα και εκείνος φροντίζει να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους σαν τυφλές ζητιάνες, ενώ η Σταχτοπούτα έχει μία πλούσια και ευτυχισμένη ζωή στο παλάτι.
Εν τω μεταξύ, σε ένα άλλο παράλληλο σύμπαν, όλη αυτή η σκληρότητα που είχε υπομείνει η φτωχή Σταχτοπούτα από τα χέρια της μητριά της θα μπορούσε κανείς να πει ότι της άξιζε. Στις παλαιότερες εκδόσεις της ιστορίας, η ελαφρώς πιο σκοτεινή Σταχτοπούτα σκοτώνει την πρώτη μητριά της, έτσι ώστε ο πατέρας της να παντρευτεί την νέα.
Το παραμύθι αυτό πραγματεύεται με πολύ πετυχημένο τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και την κόρη, με τις οιδιπόδειες συγκρούσεις και το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Η σχέση της Χιονάτης με τη βασίλισσα μητριά συμβολίζει τις σοβαρές δυσκολίες που μπορεί να υπάρξουν ανάμεσα σε μητέρα και κόρη, ειδικά όταν κάποια από τις δύο φθονεί την άλλη.
Στο εν λόγω παραμύθι η μητριά ζηλεύει την ομορφιά και τα νιάτα της Χιονάτης, ενώ την ίδια στιγμή η Χιονάτη ενδίδει δύο φορές στο δέλεαρ της μεταμορφωμένης βασίλισσας, τη μια με τη ζώνη και την άλλη με το χτένι για τα μαλλιά, προκειμένου να γίνει πιο όμορφη. Ο παρ’ ολίγον χαμός της περνάει το μήνυμα στο παιδί ότι η υπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι επικίνδυνη.
Όσον αφορά δε, την ειρηνική περίοδο που περνά η Χιονάτη με τους επτά νάνους, συμβολίζει την ήρεμη προεφηβική περίοδο. Όταν η βασίλισσα κάνει την εμφάνισή της, Η Χιονάτη μπαίνει στην εφηβεία. Συγκρούεται με τις επιθυμίες και τα θέλω της, αλλά γρήγορα περνά η αρνητική περίοδος και ενώνεται με το βασιλόπουλο.
Εκδοχή Disney: Η Χιονάτη για να ξεφύγει από την κακιά μητριά της το σκάει στο δάσος όπου γνωρίζει εφτά νάνους και αποφασίζει να μείνει μαζί τους. Στην πορεία η Βασίλισσα καταφέρνει να τη σκοτώσει για να σώσει τη μέρα ο Πρίγκιπας με ένα του φιλί, και μετά να παντρευτούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι.
Αρχική Ιστορία: Στο παραμύθι των αδελφών Grimm, η Χιονάτη όντως παντρεύεται τον Πρίγκιπα, παρουσία όλων των βασιλικών οικογενειών. Παρουσία και της Κακιάς Βασίλισσας η Χιονάτη αναγκάζεται να χορέψει φορώντας ένα ζευγάρι καυτά γοβάκια έως ότου σωριάζεται νεκρή! Όχι και πολύ ρομαντικό φινάλε.
Στο τέλος της αρχικής γερμανικής έκδοσης από τους αδελφούς Γκριμ, η κακή βασίλισσα τιμωρείται τελικά για την προσπάθειά της να σκοτώσει τη Χιονάτη , καθώς την ανάγκασαν να χορεύει φορώντας ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια από καυτό σίδερο μέχρι να πέσει νεκρή.
Στην πρώτη εκδοχή της ιστορίας των αδελφών Grimm, η κακιά βασίλισσα δεν ήταν η μητριά της Χιονάτης, αλλά η κανονική της μητέρα, μια λεπτομέρεια που από μόνη της κάνει την πλοκή αρκετά πιο φρικιαστική. Επίσης, στην αρχική ιστορία, η βασίλισσα δεν ζητάει από τον κυνηγό να της φέρει την καρδιά της Χιονάτης, αλλά το συκώτι και τα πνευμόνια της, τα οποία μάλιστα σκόπευε να φάει εκείνο το βράδυ.
Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια που άλλαξε, ήταν ότι στην εκδοχή των Grimm, η Χιονάτη δεν κοιμάται, αλλά πεθαίνει, όταν δαγκώνει το μήλο. Και ο πρίγκιπας που τη βρίσκει δεν της δίνει το "φιλί της ζωής", παρά κουβαλάει το νεκρό σώμα της μαζί του στο δάσος, μέχρι που το άλογό του κατά λάθος την κλωτσάει, με αποτέλεσμα να της φύγει το κομμάτι από το δηλητηριασμένο μήλο που της είχε καθίσει στον λαιμό.
Η Πεντάμορφη και το Τέρας – το γεγονός ότι η Μπέλα ερωτεύτηκε το τέρας πριν γίνει κούκλος πρίγκιπας μας δίδαξε ότι πρέπει να βλέπουμε πέρα από την εμφάνιση και να διαβάζουμε την ψυχή.
Εκδοχή Disney: Η Belle πάει στο κάστρο που μένει το Τέρας, το οποίο στην αρχή είναι κάπως κακό, αλλά τελικά είναι κάπως καλό και στο τέλος μεταμορφώνεται σε Πρίγκιπα από την αγάπη τους και μένουν για πάντα μαζί.
Αρχική Ιστορία: Πάνω-κάτω τα ίδια, μόνο που στην ιστορία του Villeneuve ο Πρίγκιπας μεταμορφώνεται σε Τέρας από μια νεράιδα όταν αρνείται τον έρωτά της... Πολύ ευγενική νεράιδα!
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ
Εκδοχή Disney: Ο Κουασιμόδος είναι άσχημος, η Esmeralda όμορφη, όπως και ο Phoebus κι ο Frollo κακός. Ο Frollo θέλει να σκοτώσει την Esmeralda επειδή είναι τσιγγάνα, αλλά στο τέλος όλα πάνε καλά.
Αρχική Ιστορία: Στην ιστορία του Victor Hugo, ο Frollo είναι (κι αυτός) ερωτευμένος με την Esmeralda. Όταν αυτή αρνείται να είναι μαζί του, αυτός την απαγχονίζει. Ο Κουασιμόδος τον κυνηγά και τον σκοτώνει. Μετά αγκαλιασμένος με το άψυχο σώμα της Esmeralda, πεθαίνει από ασιτία... Πολλά χρόνια μετά, ο τάφος ανοίγει και τα κόκκαλα τους είναι ακόμα αγκαλιά.
ΗΡΑΚΛΗΣ
Εκδοχή Disney: Ο Άδης θέλει να σκοτώσει τον Ηρακλή για να γίνει ο απόλυτος Βασιλιάς του Σύμπαντος, αλλά αυτός καταφέρνει και τον υπερνικά, ενώ παράλληλα βρίσκει και την γυναίκα της ζωής του..
Αρχική Ιστορία: Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής τρελαίνεται και σκοτώνει την οικογένειά του. Η σύζυγός του Δηιάνειρα του έδωσε ένα χιτώνα που είχε αίμα ενός Κενταύρου, νομίζοντας πως είναι ερωτικό φίλτρο. Στην πραγματικότητα ήταν δηλητήριο, του έκαψε το δέρμα, αυτός τρελάθηκε, ανέβηκε στην κορυφή του βουνού Οίτη και αυτοπυρπολήθηκε.
Η ΑΛΕΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΝΗΓΟΣΚΥΛΟ
Εκδοχή Disney: Η φιλία μιας αλεπούς κι ενός κυνηγόσκυλου περνά δοκιμασίες λόγω κυνηγιού, αλλά στο τέλος όλα μέλι-γάλα, χάρη στην Disney.
Αρχική Ιστορία: Στο διήγημα του Daniel Mannix το κυνηγόσκυλο -για να ευχαριστήσει το αφεντικό του- κυνηγά την αλεπού μέχρι που αυτή εξουθενωμένη πεθαίνει. Γυρίζει εξίσου ταλαιπωρημένο πίσω, όπου αντί για ανταμοιβή, το αφεντικό του κλείνει τα μάτια του και το πυροβολεί.
Απίστευτες κι όμως αληθινές, αυτές είναι ορισμένες αλλαγές που ο περισσότερος κόσμος δε γνωρίζει και που μπορούν να σου καταστρέψουν για πάντα τη ρομαντική εικόνα που είχες για τα παραμύθια.
Η ιστορία, όπως την ξέρουμε εμείς, αφορά ένα κορίτσι, που γεννήθηκε από ένα ζευγάρι που δυσκολευόταν να κάνει παιδιά. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η μητέρα επιθυμούσε να τρώει ένα είδος γλιστρίδας και ο πατέρας για μην της χαλάσει το χατίρι, το έκλεβε από τον κήπο μίας μάγισσας. Όταν εκείνη το κατάλαβε, ο πατέρας της έταξε το παιδί. Fair trade!
Το κοριτσάκι φυλακίστηκε σε έναν πολύ ψηλό πύργο, χωρίς πόρτες. Μόνο η μάγισσα μπορούσε να τον δει και αυτό επειδή η Ραπουνζέλ πετούσε τα χρυσά μαλλιά της από ένα παράθυρο, αφού πρώτα άκουγε το συνθηματικό. Μία μέρα ένα βασιλόπουλο την άκουσε να τραγουδά και την ερωτεύτηκε. Έμαθε το συνθηματικό και κατάφερε να ανέβει στον πύργο.
Όταν η μάγισσα το έμαθε, έκοψε τα μαλλιά της κοπέλας και την εξόρισε σε μία ερημιά. Στη συνέχεια ξεγέλασε το βασιλόπουλο, το οποίο έπεσε από το παράθυρο και έχασε την όρασή του. Μετά από χρόνια, το ζευγάρι ξανάσμιξε και το βασιλόπουλο ξαναβρήκε την όρασή του, με έναν μαγικό τρόπο, από τα δάκρυα χαράς που έτρεξαν στο πρόσωπό του. Στο τέλος, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, παντρεύτηκαν.
Στην εκδοχή των Grimm το παραμύθι δεν εκτυλίσσεται ακριβώς έτσι. Η Ραπουνζέλ και το βασιλόπουλο, απ' ότι φαίνεται, δεν βρισκόντουσαν τόσο... σπάνια, με αποτέλεσμα η κοπέλα να μείνει έγκυος. Κάτι που γρήγορα έγινε αντιληπτό από την κακιά μάγισσα, αφού τα ρούχα της δεν της έκαναν πια. Τότε, της κόβει τα μαλλιά και την στέλνει μακριά, όπου ζει σαν ζητιάνα, χωρίς σπίτι και χρήματα.
Μετά από λίγο καιρό, γεννά δίδυμα και αποκτά άλλα δύο στόματα να θρέψει. Δύσκολα τα κατάφερνε. Όσο για τον πρίγκιπα, η μάγισσα τον σπρώχνει από το παράθυρο και με την βοήθεια ενός θάμνου χάνει τελείως τα μάτια του.
Η ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ
Μικρό κορίτσι χάνει την αθωότητα του μετά από “επίθεση” και εξαπάτηση από τον “λύκο”. Μια ιστορία που διηγείται μια πραγματικά τραυματική εμπειρία. Ναι, εντάξει είναι διδακτικό γιατί έτσι είναι και η ζωή. Προσπαθούν διαρκώς να σε εξαπατήσουν και να σε πατήσουν. Αυτός ο λύκος! Αυτός ο λύκος!
Όσο απίστευτο και να ακούγεται, οι αδελφοί Grimm έκαναν αυτή την ιστορία πιο ήπια από το παραδοσιακό παραμύθι του 10ου αιώνα που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, σκηνές αγριότητας και κανιβαλισμού!
Στην αρχική εκδοχή της ιστορίας της Κοκκινοσκουφίτσας, ο κακός λύκος, ο οποίος σε κάποιες χώρες ήταν ένα ανθρωποφάγο τέρας και σε άλλες ήταν λυκάνθρωπος, σκοτώνει τη γιαγιά της μικρής αλλά δεν την τρώει. Την αφήνει για την Κοκκινοσκουφίτσα η οποία τρώει τη σάρκα της γιαγιάς της νομίζοντας ότι είναι κάποιο ζώο και πίνει το αίμα της νομίζοντας ότι είναι κρασί.
Στη συνέχεια ο λύκος της ζητάει να πετάξει τα ρούχα της στο τζάκι και να ξαπλώσει στο κρεβάτι μαζί του. Από εκείνη τη λεπτομέρεια της ιστορίας βγήκε και η γαλλική έκφραση "elle avoit vu le loup" (έχει δει τον λύκο) που χρησιμοποιείται όταν θέλει κάποιος να πει ότι ένα κορίτσι έχει σεξουαλικές σχέσεις.
Οι αδελφοί Grimm προσπάθησαν κάπως να μαλακώσουν την ιστορία, βάζοντας στο τέλος έναν κυνηγό να σκοτώσει τον λύκο και να σώσει την Κοκκινοσκουφίτσα, σε αντίθεση με την παραδοσιακή εκδοχή της ιστορίας, που θέλει τον λύκο να καταβροχθίζει το κορίτσι.
Η γνωστή ιστορία των δύο αδερφών, που η μητέρα τους τα εγκαταλείπει στο δάσος, επειδή η οικογένεια δεν μπορεί να τα θρέψει. Τα παιδιά μετά από περιπέτειες φτάνουν σε ένα σπίτι φτιαγμένο από γλυκά και ζάχαρη. Δυστυχώς, ανήκει σε μία μάγισσα που το έχει φτιάξει έτσι, για να προσελκύει μικρά παιδάκια και να τα τρώει. Η μάγισσα φυλακίζει τα δύο αδέρφια και προσπαθεί να παχύνει τον Χάνσελ για να τον φάει, ενώ η Γκρέτελ αναγκάζεται να την υπηρετεί.
Λίγο πριν η μάγισσα προλάβει να τα φάει, η Γκρέτελ κατάφερε να την ξεγελάσει και να την κάψει στο φούρνο, που προοριζόταν για αυτά. Τελικά, μαζί με τους θησαυρούς, που βρίσκουν στο σπίτι της μάγισσας, βρίσκουν και τον δρόμο της επιστροφής. Έτσι, ζουν ευτυχισμένα και πλούσια με τον μετανιωμένο πατέρα τους, γιατί η μητέρα τους είχε πεθάνει όσο εκείνα έλειπαν.
Η ιστορία των αδερφών Grimm ήταν, για άλλη μία φορά, διαφορετική. Δεν υπήρχε μάγισσα, αλλά ο διάβολος, που θέλει και συνηθίζει να βάζει τα παιδιά να αιμορραγούν πάνω σε καβαλέτα. Τα δύο αδέρφια προσποιούνται πως δεν ξέρουν πως να ανέβουν στα καβαλέτα και η σύζυγος του διαβόλου πάει να τους δείξει. Αν και νωρίτερα στην ιστορία, η σύζυγος είχε προσπαθήσει να βοηθήσει τα παιδιά, εκείνα της κόβουν τον λαιμό, κλέβουν όλα τα χρήματα του διαβόλου και το σκάνε.
Sweet!
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΗ,
Το ερώτημα, βεβαίως, που γεννάται είναι γιατί ένα κοριτσάκι που φόραγε κόκκινα ρούχα το αγαπήσαμε τόσο; Γιατί η Χιονάτη και οι επτά νάνοι έχουν φανατικούς οπαδούς σε όλο τον κόσμο; Γιατί όλα τα κοριτσάκια ταυτίζονται με την Ωραία Κοιμωμένη και τη Σταχτοπούτα και περιμένουν τον πρίγκιπά τους;
Κι έπειτα, γιατί το παιδί μου να πιστεύει ότι υπάρχουν πρίγκιπες; Γιατί να πιστεύει ότι η ομορφιά είναι το παν – γιατί όλες οι ηρωίδες υποτίθεται ότι ήταν εκθαμβωτικές και, κυρίως, με την ομορφιά τους κατάφεραν να βρουν τον πρίγκιπα, ο οποίος να σημειωθεί ήταν επίσης πολύ ωραίος! Μήπως δίνουμε λάθος μήνυμα στα παιδιά; Μήπως με τη σειρά μας τα στοιχειώνουμε με όνειρα και προσδοκίες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Τον πρίγκιπα τον πάτησε το τρένο, η όμορφη κοπέλα ονειρευόταν να γίνει μοντέλο παντρεύτηκε κι έγινε μια μεσοαστή νοικοκυρά! Και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Έτσι δεν τελειώνουν όλες οι ιστορίες; Πόσα “happy end” ακούτε τελευταίως;
Τι είναι όμως το παραμύθι;
Αν μπορούμε να δώσουμε ένα σύντομο ορισμό του παραμυθιού, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία πλαστή, σύντομη συνήθως ιστορία με έντονο το στοιχείο του συμβολισμού, της αλληγορίας και της υπερβολής.
Πώς «μιλάει» το παραμύθι στην παιδική ψυχή;
Μέσα από την αφήγηση του παραμυθιού το παιδί κινητοποιεί τη δύναμη της φαντασίας του και προσπαθεί να σχηματοποιήσει στο μυαλό του το σκηνικό της ιστορίας , με τους ήρωες της. Έτσι, ενδυναμώνεται και ασκείται η φαντασία του. Οι συμβολισμοί βοηθάνε να κατανοήσει το παιδί σύνθετες και πολύπλοκες έννοιες και σταδιακά το παιδί που ήδη από τα 2 έτη αρχίζει να κατανοεί καλύτερα τη συμβολική διάσταση της γλώσσας καθώς και το συμβολικό παιχνίδι, βρίσκει ανακούφιση μέσα στο παραμύθι από τα υπαρξιακά του άγχη. Για παράδειγμα, του δίνεται η δυνατότητα να εξοικειωθεί σιγά-σιγά με την έννοια της ζωής και του θανάτου (π.χ. ο Καλός ζει ευτυχισμένος και ο Κακός τιμωρείται με θάνατο)
Καθώς, λοιπόν, το παραμύθι λειτουργεί θεραπευτικά στις ανησυχίες της παιδικής ψυχής, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε το ρόλο και τη λειτουργία του στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί ταυτίζεται με τους ήρωες και μέσα από αυτήν την ταύτιση ζει τις συναισθηματικές καταστάσεις των χαρακτήρων. Το παιδί βιώνει ένα φάσμα συναισθημάτων όπως χαρά, αγωνία, απογοήτευση, λύτρωση, διαδικασία που το βοηθάει να κατανοήσει και να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του. Η διαδικασία αυτή από μόνη της ηρεμεί την παιδική ψυχή που ακόμα δυσκολεύεται να προσδιορίσει τι νιώθει και μαθαίνει να ρυθμίζει τα συναισθήματά του κάτω από διάφορες και διαφορετικές συνθήκες. Αρχίζει, δηλαδή, να κατακτά τη συναισθηματική αυτορρύθμιση.
Ακόμη, το παραμύθι βοηθάει το παιδί σιγά-σιγά να κοινωνικοποιηθεί. Μέσα από τους ήρωες, διδάσκεται κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και μοντέλα συμπεριφορών. Παράλληλα, οι λύσεις που βρίσκουν οι ήρωες του, αποτελούν πρότυπα μίμησης για να αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα. Το παιδί μαθαίνει την ύπαρξη του καλού και του κακού, την έννοια της τιμωρίας και της επιβράβευσης, του δίκαιου και του άδικου, της δύναμης και της αδυναμίας. Έτσι από την πραγματικότητα του παραμυθιού, σταδιακά πηγαίνει στις «πραγματικότητες» της ζωής.
Πώς λειτουργεί το παραμύθι στη σχέση γονέα-παιδιού;
Όταν ο γονιός αφηγείται ένα παραμύθι στο παιδί, η σχέση τους ενισχύεται. Είναι μία στιγμή ζεστασιάς και συναισθηματικής εγγύτητας. Μία στιγμή που ο γονιός συνδιαλέγεται με το παιδί. Τα οφέλη του παραμυθιού τόσο για το παιδί όσο και για τη σχέση με το γονιό του ενδυναμώνονται όταν η ώρα του παραμυθιού είναι συγκεκριμένη, σαν ένα τελετουργικό π.χ. το βράδυ πριν τον ύπνο.
Το παιδί κινητοποιείται νοητικά και συναισθηματικά μέσα από το παραμύθι και την εικόνα που πλάθει στο μυαλό του κι εδώ παίζει σημαντικό ρόλο το καλό παραμύθι, γιατί δεν είναι όλα ίσια κι όμοια.
Οι μύθοι και τα παραμύθια είναι κάτι περισσότερο από σημαντικά, όχι μόνο λόγω του ότι σε αυτά συνυπάρχουν, αρχετυπικά σύμβολα, ήρωες, νεράιδες, μάγοι, ξωτικά, δράκοι, αλλά κυρίως γιατί σε αυτά, μαθαίνουμε πως και τους δράκους μπορούμε να νικήσουμε, αλλά και πως, με αγνή και ευγενική ψυχή, στο τέλος όλα βρίσκονται και στο τέλος το καλό πάντα υπερισχύει του κακού.
* Τα «μυστήρια» εν αλληγορίαις λέγονται … Πλάτων *
Για κοιτάξτε προσεκτικότερα πίσω από τη ζαχαρωμένη εικόνα των παραμυθιών. Τι κρύβεται πίσω από το βλέμμα της κακιάς μάγισσας, τι ψιθυρίζουν τα φύλλα του στοιχειωμένου δάσους και τελικά είναι άραγε η Χιονάτη τόσο αθώα όσο φαίνεται;
«Μια φορά και έναν καιρό ,στο καταχείμωνο, ενώ οι νιφάδες του χιονιού έπεφταν σαν πούπουλα, μια βασίλισσα καθόταν σε ένα παράθυρο που η κορνίζα του ήταν από μαύρο έβενο. Και καθώς κεντούσε κοιτάζοντας το χιόνι, τρύπησε το δάχτυλό της με τη βελόνα και τρεις σταγόνες αίμα έπεσαν πάνω στο χιόνι. Τότε η βασίλισσα σκέφτηκε: ...Πόσο θα ήθελα να είχα ένα παιδί με δέρμα άσπρο σαν το χιόνι, μάγουλα κόκκινα σαν το αίμα και μαλλιά μαύρα σαν τον έβενο...»
Έτσι ξεκινά το παραμύθι της Χιονάτης και από την πρώτη κιόλας στιγμή πλήθος συμβολισμών εμφανίζονται, παρ’ όλο που εμείς οι ενήλικοι δεν τους αντιλαμβανόμαστε. Οι ενήλικες έχουν την τάση να παίρνουν στην κυριολεξία τα πράγματα που λέγονται στα παραμύθια και δεν βλέπουν εύκολα τους συμβολισμούς. Τα παιδιά όμως καταλαβαίνουν τα σύμβολα διαισθητικά και βγάζουν τα δικά τους συμπεράσματα.
Η Κοκκινοσκουφίτσα αναζητά την σοφία. Η γιαγιά αντιπροσωπεύει την αρχαία σοφία. Όμως υπάρχουν παγίδες που στήνονται από τις σκοτεινές δυνάμεις, οι οποίες αντιπροσωπεύονται από τον λύκο. Η αθώα ψυχή αντιλαμβάνεται τα θέλγητρα του κόσμου των αισθήσεων και προς στιγμή χάνεται μέσα τους. Οι σκοτεινές δυνάμεις θέλουν να καταστρέψουν την κοσμική σοφία και να πάρουν τη θέση της.
Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα πηγαίνει στο σπιτάκι δεν αναγνωρίζει τον λύκο στην αρχή αλλά μετά. Στην στιγμή ο λύκος πηδά και καταβροχθίζει και αυτήν. Η ψυχή κινδυνεύει με αφανισμό από τις δυνάμεις του κακού.
Όμως ανώτερες δυνάμεις είναι διαθέσιμες. Ο κυνηγός βρίσκεται εκεί και η Κοκκινοσκουφίτσα σώζεται. Το ίδιο και η γιαγιά. Οι δυνάμεις του κακού καταστρέφονται.
Θεωρίες ψυχολογικής ερμηνείας των παραμυθιών
Ένας από τους πρώτους ερευνητές των ονείρων ήταν ο Sigmund Freud ο οποίος στα παραμύθια έβλεπε την επιβεβαίωση της θεωρίας του. Οι εικόνες στα παραμύθια ήταν παρόμοιες με τις εικόνες στα όνειρα και οδήγησαν τον Freud να τα εξηγήσει ακολουθώντας τον ίδιο τρόπο που ακολουθούσε με τα όνειρα. Πίστευε πως τα παραμύθια εκφράζουν τις εσωτερικές συγκρούσεις, τα άγχη και τους κρυφούς φόβους και επιθυμίες μας τα οποία βρίσκονται παγιδευμένα στο υποσυνείδητό μας. Μάλιστα ο ίδιος ο Freud μέσα από διάφορα έργα του έκανε ανάλυση των συμβολισμών συγκεκριμένων γνωστών παραμυθιών της τότε εποχής (π.χ. των αδελφών Grimm) ακριβώς γιατί είχε προσέξει πως παρόμοιους συμβολισμούς χρησιμοποιούσαν και οι ασθενείς του στα όνειρά τους.
Ο πιο γνωστός όμως ερευνητής των ονείρων ήταν ο άλλος μεγάλος ψυχολόγος, ο Carl Jung. Ο Jung ήταν ο πρώτος που έδωσε μια διαφορετική διάσταση στα παραμύθια, πέραν της προϋπάρχουσας φροϋδικής άποψης πως τα όνειρα εκφράζουν τις ασυνείδητες συγκρούσεις αυτών που τα δημιούργησαν κ αυτών που τα διαδίδουν, υποστηρίζοντας πως ο συμβολισμός των παραμυθιών θα πρέπει να βασίζεται σε κάτι πιο γενικό και όχι απλά στις ιδιαίτερες ατομικές συγκρούσεις κάποιων μεμονωμένων ατόμων. Για τον Jung τα παραμύθια ήταν μέρος και απόδειξη αυτού που αποκαλούσε «συλλογικό ασυνείδητο».
Με τον όρο αυτό ο Jung αναφερόταν στις αρχέτυπες ιδέες που έχουν αποτυπωθεί από γενιά σε γενιά και τις οποίες κουβαλάμε όλοι μέσα μας, ανεξάρτητα από την κοινωνία στην οποία ερχόμαστε. Ιδέες όπως η τροφοδότης μητέρα φύση, ο κύκλος της ζωής, το σκοτεινό και μαύρο άγνωστο ή το νερό ως έκφραση αναγέννησης είναι μονάχα μερικές από τις αρχέτυπες ιδέες που υπάρχουν στις ιστορίες όλων των πολιτισμών, από τα αρχαία χρόνια, ίδιες μέχρι σήμερα. Η συνολική δουλειά του Jung πάνω στην επεξήγηση των μύθων και των θρησκευτικών πρακτικών ανά τους αιώνες είναι ένα αριστούργημα στον συγκεκριμένο χώρο και αποτελεί ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς τόσο για τους ψυχολόγους, όσο και για τους λογοτέχνες.
Πίσω από την ποιητική τους αφήγηση και τις γοητευτικές τους εικόνες, τα παραμύθια μπορούν να βγάλουν τα παιδιά από τις δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζουν. Οι αγωνίες και οι φόβοι τους καθησυχάζουν, γιατί τα παραμύθια κατορθώνουν να μεταδώσουν το νόημα χρησιμοποιώντας έναν κώδικα συμβόλων που υποσυνείδητα γίνονται κατανοητά από τα παιδιά.
Ίσως η ψυχανάλυση να μην είναι ο μοναδικός δρόμος για να κατανοήσουμε τον κόσμο των παραμυθιών, αλλά είναι ένας.
Η ιστορία: Με την ιστορία της ωραίας κοιμωμένης, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η έμφαση δίνεται στη σεξουαλική ωρίμανση και τις συνέπειές της. Ο χαρακτήρας της ωραίας κοιμωμένης βρίσκεται υπό μια κατάρα που προφητεύει ότι θα τσιμπήσει το δάχτυλό της στο δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας της και θα πέσει νεκρή. Η καλή νεράιδα μετατρέπει το θάνατο σε 100 χρόνια ύπνο. Την ημέρα των γενεθλίων της, τσιμπάει (προσέξτε ότι prick σημαίνει και πέος στην αγγλική αργκό) το δάχτυλό της με ένα αδράχτι, και πέφτει σε βαθύ ύπνο, μαζί με το υπόλοιπο βασίλειο.
Τι σημαίνει: Τα παραμύθια που έχουν κεντρικό θέμα τους μια μεγάλη περίοδο παθητικότητας (όπως ο παρατεταμένος ύπνος στον οποίο πέφτει η Ωραία Κοιμωμένη) επιτρέπουν στο παιδί να καταλάβει ότι ως έφηβος ίσως περάσει μια ανενεργό φάση. Μαθαίνει όμως ότι ακόμη και αν η περίοδος ηρεμίας μοιάζει σαν να πρόκειται να κρατήσει εκατό χρόνια, στο τέλος τα πράγματα θα αλλάξουν.
Η σημασία της ηλικίας των δεκαπέντε ετών, δείχνει το σημείο της σεξουαλικής ωρίμανσης, όπως και με την Κοκκινοσκουφίτσα. Όταν τσιμπάει το δάχτυλό της, τρέχει αίμα, που κάτι μας θυμίζει στα κορίτσια. Η ειδική αναφορά στο δάχτυλο … καλά, ας το αφήσουμε αυτό, μην σας σοκάρω με τους ψυχαναλυτές.
Σε αυτό το σημείο οι φροϋδικοί συμβολισμοί αφθονούν στην ιστορία. Το ζήτημα της διαφοράς μεταξύ σωματικής και ψυχολογικής ωρίμανσης τονίζεται από την ανάπτυξη του πυκνού δάσους γύρω από τον πύργο όπου κοιμάται. Η κοπέλα μπορεί να είναι σωματικά σε θέση να κάνει σεξ και παιδιά, ωστόσο, ότι δεν είναι έτοιμη ψυχικά και το δάσος αναπτύσσεται γύρω από τον πύργο για να εμποδίσει την επέλαση των ανδρών, αυτό είναι η προστασία της.
Πολλοί μνηστήρες έρχονται και να προσπαθούν να την ξυπνήσουν, αλλά μπλέκουν στα αγκάθια του άλσους και δεν φτάνουν σε αυτήν. Ωστόσο, όταν εμφανίζεται ο Πρίγκιπας, ο κατάλληλος άντρας αν θέλετε, τα αγκάθια αντικαθίστανται από τα λουλούδια που κινούνται μακριά ώστε να δημιουργηθεί ένα σαφές και ανεμπόδιστο μονοπάτι έως την κοιμισμένη κόρη και το φιλί είναι πλέον η επισφράγιση. Η ένωσή τους συμβολίζει την ωριμότητα, δηλαδή όχι απλώς την αρμονία με τον εαυτό μας αλλά και με τον άλλον.
Φαλλικός συμβολισμός λένε οι ψυχαναλυτές, ο πύργος που είναι φυλακισμένη η ωραία, καθώς επίσης και το αδράχτι κατά την οποίο τσιμπά το δάχτυλό της. Ο Βασιλιάς (ο πατέρας φυσιολογικά βιώνεται ενδοψυχικά σαν βασιλιάς σε κάθε μικρή κόρη), διέταξε στην αρχή να καούν αμέσως όλοι οι αργαλειοί και τα αδράχτια από το κάστρο. Ο προστατευτικός πατέρας είναι έτσι βέβαιος ότι δεν θα υπάρξει κάτι που μπορεί να βλάψει την κόρη του και κάνει αυτό που πιστεύει ότι είναι το καλύτερο.
Η μεγάλη διάρκεια των 100 ετών ύπνου, εισάγει την έννοια της αναμονής για την σεξουαλική ωρίμανση και το παιδί αντιλαμβάνεται ότι ως έφηβος ίσως περάσει μια ανενεργό φάση, που θα του φανεί … αιώνας. Μαθαίνει όμως ότι το να περιμένει δεν είναι καταστροφή.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι καθώς η βασιλοπούλα πλησιάζει στο μοιραίο δωμάτιο (με την γριά που γνέθει), πρέπει να ανέβει μια κυκλική σκάλα (climax) η οποία σκάλα, όπως και στα όνειρα, αντιπροσωπεύει τη σεξουαλική εμπειρία, αυτά τα περίφημα 8 δευτερόλεπτα που βρίσκονται στο επίκεντρο της ψυχανάλυσης της ωραίας κοιμωμένης.
Και τελευταίο, στην κορυφή της σκάλας βρίσκεται ένα κλειδωμένο δωμάτιο. Το γύρισμα του κλειδιού στην κλειδαριά της πόρτας συμβολίζει … δεν θα σας πω τι συμβολίζει. Βρείτε το μόνοι σας.
Η ιστορία αυτή ίσως να μην φαίνεται να είναι τόσο περίπλοκη όπως στο παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας, αλλά παρόλα αυτά έχει έναν σαφή σκοπό. Ο κοινωνικός περίγυρος αποδίδει συχνά πίεση στα άτομα να κάνουν σεξ όταν φθάσουν στην ηλικία της εφηβείας. Ωστόσο ο χρόνος δεν είναι πάντα ίδιος για όλους και αυτό είναι το μήνυμα του παραμυθιού. Περίμενε!
Ειρήσθω εν παρόδω ότι η αφομοίωση αυτού του παραμυθιού, δεν βγαίνει πάντα σε καλό. Σε ορισμένα άτομα, παίρνει διαστάσεις παραφιλίας. Είναι γνωστή αν και όχι ιδιαίτερα συχνή η σεξουαλική διαστροφή γνωστή με τον ίδιο όρο: "Σύνδρομο της ωραίας κοιμωμένης". Στη διάρκεια του μακροχρόνιου ύπνου της, η ομορφιά της ηρωίδας είναι παγερή, υπάρχει δηλαδή η απομόνωση του ναρκισσισμού. Σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχει καμία οδύνη αλλά και καμία γνώση ή κανενός είδους συναίσθημα. Η «απόσυρση» είναι μια αντίδραση στις εντάσεις τις εφηβείας αλλά οδηγεί σε μια κατάσταση που μοιάζει με θάνατο όταν τη χρησιμοποιούμε ως διαφυγή από τις δυσκολίες της ζωής. Η συγγένεια του ύπνου με το θάνατο, οδηγεί επίσης κάποια άτομα σε μια αυτοκτονικού τύπου συμπεριφορά που μιμείται το παραμύθι της ωραίας κοιμωμένης.
Είναι να μην σου τύχει λέμε!
Η ιστορία: Η μητριά και οι αδελφές της Σταχτοπούτας την αναγκάζουν να καθαρίζει τις στάχτες του σπιτιού. Όταν ο βασιλιάς δίνει μία δεξίωση χορού, μια νεράιδα εμφανίζεται και τη βοηθά να αποκτήσει ωραία ρούχα και άμαξα. Το γοβάκι που θα χάσει στον χορό θα οδηγήσει τον πρίγκιπα κοντά της.
Τι σημαίνει: Κανένα άλλο παραμύθι δεν αποδίδει τόσο καλά όσο η Σταχτοπούτα τις εσωτερικές εμπειρίες του μικρού παιδιού που γνωρίζει τις αγωνίες της αδελφικής αντιζηλίας.
Στάχτες: Η Σταχτοπούτα ζει σκουπίζοντας τις στάχτες ενθαρρύνει το παιδί στην πεποίθηση ότι το να κατοικεί σε ταπεινά μέρη δεν θα το εμποδίσει να προοδεύσει στη ζωή του. Οι στάχτες συμβολίζουν και το πένθος της για τη νεκρή μητέρα της. Το πένθος είναι αναγκαίο ως προσωρινή κατάσταση, αλλά για την επιβίωση πρέπει να μετατραπεί σε μια θετική στάση ζωής.
Η νεραϊδονονά: Συμβολίζει τα συναισθήματα και τις ψυχικές διεργασίες της Σταχτοπούτας. Η νεράιδα της ζητεί να εκτελέσει μία σειρά από καθήκοντα προτού τη στείλει στο χορό. Της λέει να φέρει μια κολοκύθα από τον κήπο, να ανοίξει μία ποντικοπαγίδα και να βρει έξι σαύρες. Αυτό που καταλαβαίνει το παιδί που ακούει το παραμύθι είναι ότι μπορεί με τις δικές του ενέργειες να βελτιώσει τη ζωή του.
Το γοβάκι: Στις πρώτε ς παραλλαγές της Σταχτοπούτας το γοβάκι ήταν φτιαγμένο από γούνα (vair) ενώ αργότερα ο Περό αντικατέστησε τη λέξη με μια ομόηχή της που σημαίνει γυαλί (verre). Το γοβάκι υποδηλώνει τη θηλυκότητα. Η τελετουργία με τον πρίγκιπα που της φορά το γοβάκι θυμίζει αρραβώνα.
Ο χορός: Η Σταχτοπούτα πηγαίνει τρεις φορές στον χορό του βασιλιά. Η επανάληψη των επισκέψεων συμβολίζει της αμφιθυμία του νεαρού κοριτσιού που θέλει να δεσμευτεί ερωτικά και ταυτόχρονα φοβάται να το κάνει.
Ο πρίγκιπας: Το παιδί ακούγοντας το παραμύθι μαθαίνει ότι για να κερδίσει το βασίλειο του (μέσω ενός γάμου με τον πρίγκιπα) πρέπει να είναι έτοιμο να υποστεί για ένα διάστημα μια ζωή γεμάτη δυσκολίες όπως η Σταχτοπούτα. Δεν θα πρέπει όμως μόνο να υπομένει τις δοκιμασίες αλλά και αν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.
«Στο κέντρο του κάθε παραμυθιού βρίσκεται μια αλήθεια που έδωσε στην ιστορία τη δύναμή της.» λένε.
Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι χαρακτήρας του ομώνυμου παραμυθιού, στο οποίο ένα κοριτσάκι έρχεται αντιμέτωπο με τον κακό λύκο. Η πιο γνωστή έκδοση του παραμυθιού σήμερα είναι αυτή που γράφτηκε από τους Αδελφούς Γκριμ, ενώ προγενέστερα το παραμύθι είχε καταγραφεί από τον Σαρλ Περό (Charles Perrault).
Η ιστορία: Στο παραμύθι, η Κοκκινοσκουφίτσα, ένα κοριτσάκι με κόκκινο παλτό και σκούφο, πηγαίνει φαγητό στη γιαγιά της στο δάσος. Ο κακός λύκος την συναντά και προσπαθεί να την καθυστερήσει, δείχνοντάς της ένα λιβάδι με λουλούδια για να πάει μερικά στη γιαγιά της. Έτσι, ο λύκος φτάνει πρώτος στη γιαγιά της, την τρώει, μα λόγω της τρομερής του πείνας την καταπίνει ζωντανή. Έπειτα, ο λύκος στήνει παγίδα στην Κοκκινοσκουφίτσα μεταμφιεσμένος ως η γιαγιά της. Η Κοκκινοσκουφίτσα φτάνει και ο λύκος την καταπίνει και αυτήν. Στο τέλος όμως, ένας περαστικός κυνηγός φτάνει πάνω στην ώρα, σκοτώνει τον λύκο, βγάζει την Κοκκινοσκουφίτσα και την γιαγιά της από την κοιλιά του και τις σώζει.
Τι σημαίνει: Η απειλή καταβροχθισμού είναι το κεντρικό θέμα της Κοκκινοσκουφίτσας. Το παραμύθι υποδηλώνει ότι το να εμπιστευόμαστε οποιονδήποτε είναι παρακινδυνευμένο. Όσα ελκυστική και αν είναι η αθωότητα, είναι επικίνδυνο για κάποιον να παραμείνει αφελής και εύπιστος σε όλη του τη ζωή.
Λύκος: Ο λύκος αντιπροσωπεύει όλες τις ζωώδεις τάσεις μέσα μας. Αν δεν υπήρχε κάτι μέσα στην Κοκκινοσκουφίτσα που να την κάνει να συμπαθεί τον μεγάλο κακό λύκο, τότε αυτός δεν θα είχε καμία εξουσία. Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα φτάνει στο σπίτι της γιαγιάς της αναστατώνεται αλλά δεν κάνει καμία κίνηση να φύγει. Στέκεται σαν μαγεμένη. Είναι το ίδιο μάγεμα που ασκεί στο μυαλό του παιδιού το σεξ.
Χρώμα: Το κόκκινα είναι το χρώμα που συμβολίζει τα σεξουαλικά ένστικτα. Ο κίνδυνος για την κοκκινοσκουφίτσα είναι η σεξουαλικότητά της που ξεκινά τώρα, για την οποία όμως δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμη συναισθηματικά. Ακριβώς επειδή είναι ανώριμη πιστεύει ότι ο μοναδικός τρόπος για να κερδίσει σε μία ερωτική σχέση είναι να απαλλαγεί από τις ανταγωνίστριες. Γι αυτό και η Κοκκινοσκουφίτσα δίνει οδηγίες στον λύκο για να πάει στο σπίτι της γιαγιάς.
Ο κυνηγός: Ο κυνηγός βγάζει την Κοκκινοσκουφίτσα από την κοιλιά του λύκου με μια πράξη που μοιάζει με καισαρική τομή. Έτσι συμφιλιώνει το παιδί με την ιδέα της εγκυμοσύνης και της γέννας.
Η κατάποση: Το παιδί γνωρίζει διαισθητικά ότι όταν ο λύκος καταπίνει την κοκκινοσκουφίτσα, δεν τελειώνει η ιστορία. Καταλαβαίνει ότι η Κοκκινοσκουφίτσα «πέθανε» ως αφελές κορίτσι για να «αναγεννηθεί» αργότερα ως ωριμότερο κορίτσι.
Γιαγιά: Οι γιαγιάδες και οι παππούδες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τα παιδιά. Αφού η γιαγιά αποτυγχάνει να το κάνει αυτό, τιμωρείται στο παραμύθι με το ότι την τρώει προσωρινά ο λύκος.
«Οι μύθοι είναι ένα σπασμένο κάτοπτρο της αλήθειας, όπως το Ουράνιο τόξο είναι η αντανάκλαση του Φώτος του Ήλιου, του οποίου οι ακτίνες διαθλώνται εντός των νεφών. Από τον σπασμένο όμως καθρέπτη, είναι δυνατόν να συγκεντρώσουμε τα θραύσματα, και να ανασυνθέσουμε την αρχική εικόνα…» είπε ο Πλούταρχος.
Η ιστορία: Ένας πατέρας κόβει τριαντάφυλλα από τον κήπο του τέρατος και εκείνο του ζητάει για αντάλλαγμα να του στείλει στο παλάτι την κόρη του. Η κοπέλα θα είναι δυστυχισμένη αλλά στο τέλος θα αγαπήσει το τέρας και θα παραμείνει κοντά του με τη θέλησή της. Τότε το τέρας θα μεταμορφωθεί σε ένα ωραίο βασιλόπουλο.
Τι σημαίνει: Το παραμύθι δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να κατανοήσει ότι, ενώ η ερωτική σχέση με το άλλο φύλο μπορεί να μοιάζει αρχικά τερατόμορφη, στην πραγματικότητα μπορεί όταν συνοδεύεται από αγάπη να είναι κάτι που δίνει διαρκή ευτυχία.
Το παλάτι: Είναι μία τυπική παιδική φαντασίωση. Σπάνια μπορεί να βρεθεί παιδί που δεν έχει επιθυμήσει να μην του ζητούν να κάνει τίποτα και να εκπληρώνονται όλες οι επιθυμίες του μόλις τις εκφράσει, κάτι που συμβαίνει στην Πεντάμορφη όταν μένει στο παλάτι του τέρατος. Το παραμύθι λέει ότι μια τέτοια ζωή γίνεται σύντομα βαρετή, τόσο που η Πεντάμορφη περιμένει με αγωνία τις επισκέψεις του τέρατος που τόσο φοβόταν στην αρχή.
Το τριαντάφυλλο: Ο πατέρας που κλέβει τριαντάφυλλα για να τα πάει στην αγαπημένη μικρότερη κόρη του συμβολίζει την αγάπη του γι αυτή. Το κομμένο λουλούδι είναι σύμβολο της χαμένης παρθενικότητας. Αυτό φαίνεται σαν ένα «τερατώδες» γεγονός, αλλά τελικά αποδεικνύεται μια εμπειρία βαθιάς αγάπης.
Το τέρας: Στις ιστορίες όπου υπάρχει ένα ζώο – γαμπρός, το παιδί – ακροατής καθησυχάζει ακούγοντας ότι οι άντρες και οι γυναίκες, παρ’ όλο που φαίνονται πολύ διαφορετικού χαρακτήρα, αποτελούν τον τέλειο συνδυασμό, όταν είναι οι σωστοί σύντροφοι σε σχέση με τις προσωπικότητές τους κα υπάρχει αγάπη.
Ο πατέρας: Μονάχα αφού η Πεντάμορφη αποφασίσει να αφήσει το σπίτι του πατέρα της για να πάει ξανά κοντά στο τέρας, δηλαδή αφού έχει λύσει τους οιδιπόδειους δεσμούς της με τον πατέρα της, το σεξ που προηγουμένως ήταν απωθητικό γίνεται όμορφο.
Ο γάμος: Ο γάμος της Πεντάμορφης με το πρώην τέρας εκφράζει συμβολικά ότι κλείνει η ρωγμή ανάμεσα στο ζώο και στις ανώτερες πλευρές του ανθρώπου. Είναι επίσης το τελικό σημείο μιας εξέλιξης από μια ανώριμη σεξουαλικότητα που εκπληρώνεται μέσα από μια ουσιαστική σχέση.
Ο ΒΑΤΡΑΧΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ
Η ιστορία: Μια βασιλοπούλα χάνει της μπάλα της και ένας βάτραχος της την επιστρέφει με τον όρο να γίνει γυναίκα του. Εκείνη δέχεται και παρά το γεγονός ότι τον πρώτο καιρό σιχαίνεται τον βάτραχο, όταν θα τον αγαπήσει και θα τον φιλήσει αυτός θα μεταμορφωθεί σε πρίγκιπα.
Τι σημαίνει: Η ιστορία έχει ως επίκεντρό της τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι κάτι που φαίνεται απεχθές, αποκαλύπτεται ξαφνικά ως πηγή ευτυχίας.
Η μπάλα: Στην αρχή του παραμυθιού η βασιλοπούλα είναι ένα κορίτσι που παίζει ξένοιαστα με μια χρυσή μπάλα ώσπου αυτή πέφτει σε ένα σκοτεινό πηγάδι. Η μπάλα συμβολίζει τη αφέλεια του κοριτσιού που με την ενηλικίωση χάνεται και τότε η ζωή αρχίζει να αποκαλύπτει τις δύσκολες πλευρές τις.
Η υπόσχεση: Η βασιλοπούλα υπόσχεται στον βάτραχο να τον παντρευτεί αν της δώσει πίσω την μπάλα της. Από τη στιγμή που αναλαμβάνει μια ηθική δέσμευση, η κοπέλα εισέρχεται σε μια ωριμότερη φάση της ζωής της.
Ο βάτραχος: Όσο πιο κοντά πηγαίνει ο βάτραχος, τόσο αυτή νιώθει μεγαλύτερο άγχος, αηδία ή ακόμα και θυμό. Η αφύπνιση της σεξουαλικότητας είναι συνυφασμένη με αυτά τα συναισθήματα. Όταν υπερβαίνει το μίσος της για το άγνωστο και ανακαλύπτει τα συναισθήματά της, άρα γίνεται ο εαυτός της, τότε και ο βάτραχος γίνεται ο εαυτός του και μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα.
Η ιστορία: Η κακιά μητριά της Χιονάτης, ζηλεύοντας την ομορφιά της προγονής της, την εγκαταλείπει στο δάσος. Εκείνη βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι επτά νάνων αλλά η μητριά της κατορθώνει να τη δηλητηριάσει με ένα μήλο. Η Χιονάτη μένει ναρκωμένη ώσπου την ξυπνά ένας πρίγκιπας.
Τι σημαίνει: Με την ερώτηση που κάνει η βασίλισσα στον καθρέφτη για την ομορφιά της επαναλαμβάνει το αρχαίο θέμα του Νάρκισσου ο οποίος αγαπούσε τον εαυτό του τόσο πολύ ώστε αυτοκαταστράφηκε.
Ο κυνηγός: Τα παιδιά φοβούνται τα άγρια ζώα. Μόνο ένας κυνηγός θα μπορούσε να διώξει μακριά τα απειλητικά θηρία, γι αυτό κα στα παραμύθια ο κυνηγός έχει πάντα τη θέση του προστάτη. Στο παραμύθι ένας κυνηγός εναντιώνεται στη θέληση της βασίλισσας και δεν σκοτώνει την Χιονάτη όπως διατάχτηκε αλλά την εγκαταλείπει στο δάσος.
Ο βασιλιάς: Ένας πατέρας, ο οποίος με την παθητική του στάση δημιουργεί προβλήματα επιβίωσης στην ηρωίδα, δίνει στο παιδί το μήνυμα ότι θα πρέπει να μάθει να τα βγάζει πέρα μόνο του χωρίς να στηρίζεται πάντα σε κάποιον ενήλικα.
Οι επτά νάνοι: Οι επτά νάνοι υποδηλώνουν τις επτά ημέρες της εβδομάδας, ημέρες γεμάτες δουλεία. Η Χιονάτη πρέπει να κάνει δικό της τον κόσμο της εργασίας, αν θέλει να μεγαλώσει. Και πέφτει στη δουλειά. Τους συγυρίζει, τους νοικοκυρεύει.
Πειρασμοί: Η ευκολία με την οποία η Χιονάτη επιτρέπει επανειλημμένα στον εαυτό της να υποκύπτει στους πειρασμούς της μητριάς (κορδόνια για τον κορσέ, ένα χτενάκι και ένα μήλο), παρά τις προειδοποιήσεις των νάνων, συμβολίζει την ανωριμότητα της να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της εφηβείας. Αν όμως η Χιονάτη δεν γνώριζε και δεν αντιμετώπιζε αυτούς τους κινδύνους που συνοδεύουν την ανάπτυξη, δεν θα μπορούσε να ενωθεί ποτέ με το βασιλόπουλο.
Το όνομα: Η Χιονάτη είχε δέρμα άσπρο σαν το χιόνι και μάγουλα κόκκινα σαν το αίμα, δηλαδή το είναι της περιέχει και την ασεξουαλική και την ερωτική πλευρά.
Το μήλο: Το μήλο στη Χιονάτη συμβολίζει κάτι κοινό ανάμεσα στη μητριά και στην κόρη, τις ώριμες σεξουαλικές επιθυμίες τους. Όταν τρώει το μήλο σηματοδοτείται το τέλος τη αθωότητας.
Ο ΧΑΝΣΕΛ ΚΑΙ Η ΓΚΡΕΤΕΛ
Η ιστορία: Οι γονείς μη μπορώντας να θρέψουν τα δύο παιδιά τους, τα παρατάνε στο δάσος. Εκείνα βρίσκουν μπροστά τους ένα σπίτι φτιαγμένο από μελόψωμο και αρχίζουν να το τρώνε. Η μάγισσα που κατοικεί μέσα σε αυτό τα πιάνει με σκοπό να τα φάει, αλλά εκείνα σώζονται ακολουθώντας ένα στρατηγικό σχέδιο.
Τι σημαίνει: Η ιστορία του Χάνσελ και της Γκρέτελ ενσαρκώνει τα άγχη που έχει ένα μικρό παιδί σχετικά με τα καθήκοντα που αρχίζει να αναλαμβάνει καθώς μεγαλώνει. Το παραμύθι διδάσκει στο παιδί ότι πρέπει σταδιακά να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς του, το ενθαρρύνει να εξερευνήσει μόνο του ακόμη και τα πλάσματα της αγχώδους φαντασίας του (μάγισσα) και το βοηθά να κατανοήσει πως μπορεί να νικήσει χάρη στην εφευρετικότητά του.
Το σπίτι από μελόψωμο: Αντιπροσωπεύει την καταστροφή που έρχεται όταν κάποιος μένει προσκολλημένος σε μια αρχέγονη ικανοποίηση όπως είναι το φαγητό. Καθώς τα απιδιά παρασύρονται από την ανεξέλεγκτη βουλιμία τους, καταστρέφουν εκείνο που μπορούσε να τους δώσει καταφύγιο κα ασφάλεια.
Μάγισσα: Τα κακά σχέδια της μάγισσας υποχρεώνουν τελικά τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η απληστία. Για να επιβιώσουν πρέπει να αναπτύξουν πρωτοβουλία, να καταστρώσουν ένα σχέδιο και να δράσουν έξυπνα.
Δάσος: Το πατρικό σπίτι «πολύ κοντά στο δάσος» και το μελόσπιτο «στα βάθη του ίδιου δάσους» είναι στο ασυνείδητο επίπεδο οι δυο όψεις του πατρικού σπιτιού: εκείνη που ικανοποιεί και εκείνη που διαψεύδει τις προσδοκίες.
Θησαυρός: Ως εξαρτημένα πλάσματα, τα παιδιά ήταν βάρος για τους γονείς τους. Με την επιστροφή τους γίνονται το στήριγμα της οικογένειας, αφού φέρνουν τους θησαυρούς της μάγισσας. Οι θησαυροί συμβολίζουν την ανεξαρτησία στη σκέψη και στις πράξεις των παιδιών, αλλά και της εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Το γεγονός ότι σώζονται με τη μεταξύ τους συνεργασία δείχνει ότι καθώς μεγαλώνουν πρέπει να στηρίζονται όλο και περισσότερο στους συνομηλίκους τους για αμοιβαία βοήθεια και κατανόηση.
Τα παραμύθια είναι ένα πανανθρώπινο φαινόμενο. Κάθε κοινωνία, από την πιο πρωτόγονη έως την πιο ανεπτυγμένη, έχει τις δικές της φανταστικές ιστορίες γεμάτες περιπέτειες, συμβολισμούς και ηθικά διδάγματα. Οι ψυχολογικές καταβολές των παραμυθιών ήταν ανέκαθεν ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα για τους μελετητές των παραμυθιών, τόσο τους ψυχολόγους, όσο και τους συγγραφείς. Οι μεν ψυχολόγοι προσπαθούν να βρουν το βαθύτερο μήνυμα των παραμυθιών και το τι μας λένε για το συλλογικό ασυνείδητο, ενώ οι δε συγγραφείς αναλύουν τα παραμύθια από μια ψυχολογική σκοπιά, σε μια προσπάθεια να κάνουν τις ιστορίες τους ακόμη πιο ενδιαφέρουσες.
Όπως έλεγε ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, ο διάσημος ψυχαναλυτής που έγραψε το βιβλίο «Η γοητεία των παραμυθιών», «σήμερα, όπως και στο παρελθόν, το πιο σημαντικό και δυσκολότερο καθήκον στην ανατροφή ενός παιδιού είναι να το βοηθήσουμε να βρει νόημα στη ζωή. Και από αυτή την άποψη», συνεχίζει ο ίδιος, «κανένα είδος παιδικής λογοτεχνίας- δεν μπορεί να ικανοποιήσει το παιδί, καθώς και τον ενήλικο, όσο τα λαϊκά παραμύθια».
Η «Κοκκινοσκουφίτσα» είναι ένα παραμύθι το οποίο υπάρχει σε πολλές παραλλαγές και συγκαταλέγεται μεταξύ των λαϊκών παραμυθιών που δημοσίευσε στο τέλος του 17ου αιώνα, μάλλον το 1697, ο γάλλος συγγραφέας Σαρλ Περό, με τον τίτλο «Ιστορίες της μαμάς μου της χήνας» (παρουσιάζοντας ως συγγραφέα τον δεκάχρονο γιο του).
Ωστόσο, διαδόθηκε παγκοσμίως χάρη στην πιο δημοφιλή παραλλαγή που κατέγραψαν οι αδελφοί Γκριμ, περισσότερα από εκατό χρόνια αργότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, το 1812, στη Γερμανία. Η «Κοκκινοσκουφίτσα» του Περό τελειώνει με τον λύκο νικητή, παραβιάζοντας ένα από τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού: να κυριαρχεί στο τέλος το καλό. Δίνει, ωστόσο, έτσι στον συγγραφέα την ευκαιρία, σε ένα σύντομο ποίημα με το οποίο ολοκληρώνει όλες τις ιστορίες του, να παρουσιάσει το ηθικό του δίδαγμα: τα καλά κορίτσια δεν πιάνουν την κουβέντα με αγνώστους• αν το κάνουν, μπορεί να τιμωρηθούν (να τα φάει ο κακός λύκος).
Ωστόσο, όπως σημειώνει ο διακεκριμένος ψυχαναλυτής Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, ο οποίος ασχολήθηκε πάρε πολύ με τα παραμύθια, η αξία του παραμυθιού καταστρέφεται όταν επεξηγείται διδακτικά, όταν δηλαδή εκπίπτει σε ηθικοπλαστική ιστορία. Το παραμύθι αποκτά την πλήρη σημασία του μόνο όταν το παιδί (και ο ενήλικος) ανακαλύπτει διαισθητικά τα κρυμμένα νοήματά του, όταν δηλαδή ο εκάστοτε ακροατής (ή αναγνώστης) του το αναδημιουργεί ανάλογα με τις δικές του ανάγκες.
Εκτός από την ερμηνεία εκείνη, σύμφωνα με την οποία η «Κοκκινοσκουφίτσα» μιλά για τις οιδιπόδειες συγκρούσεις μιας έφηβης, από τις οποίες εν τέλει σώζεται και καταφέρνει έπειτα να ωριμάσει, κατά τους μελετητές του παραμυθιού μεταφέρεται επίσης το μήνυμα ότι η εμπιστοσύνη στις καλές προθέσεις των πάντων βλάπτει. Και επίσης ο «κακός λύκος» έχει τη δυνατότητα να μας κάνει κακό μόνον εφόσον του επιτρέπουμε εμείς να μας εξουσιάζει επειδή, για κάποιον λόγο, μας ελκύει. Η αφέλεια είναι γοητευτική - αλλά είναι επικίνδυνο να παραμένει κανείς αφελής για όλη του τη ζωή.
Στην παραλλαγή του παραμυθιού, όπως την καταθέτει ο Περό, δίνεται έμφαση στη σεξουαλική αποπλάνηση (ο λύκος ζητεί από το κορίτσι να γδυθεί και να ξαπλώσει πλάι του, και το παραμύθι τελειώνει με εκείνον να την καταβροχθίζει). Στην ιστορία των αδελφών Γκριμ, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι υπάρχουν παρόμοιοι υπαινιγμοί, σε καμιά περίπτωση πάντως δεν γίνονται συνειδητοί. Το κυρίαρχο νόημα του παραμυθιού είναι ότι το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με την κακία (που είναι ο λύκος) όταν δεν υπακούει τις γονικές συμβουλές («και μη χασομεράς στον δρόμο» συμβουλεύει η μαμά την Κοκκινοσκουφίτσα).
Όπως συνοψίζει ο Μπέτελχαϊμ, «η Κοκκινοσκουφίτσα έχασε την παιδική της αθωότητα, συνάντησε τους κινδύνους που βρίσκονται μέσα της και στον κόσμο και την αντάλλαξε με τη σοφία που μπορούν να κατέχουν μονάχα όσοι "γεννήθηκαν δύο φορές": εκείνοι που όχι μόνο υπερνίκησαν μια υπαρξιακή κρίση, αλλά και συνειδητοποίησαν ότι η ίδια τους η φύση τούς έσπρωξε σε αυτήν. Η παιδική αθωότητα της Κοκκινοσκουφίτσας πεθαίνει καθώς αποκαλύπτεται ο λύκος ως αυτό που είναι και την καταπίνει. Όταν βγαίνει από την κοιλιά του λύκου, ξαναγεννιέται συνειδητοποιημένη πια».
Αρκετά συχνά οι ήρωες των παραμυθιών πέφτουν σε βαθύ ύπνο ή ξαναγεννιούνται, όπως η Χιονάτη ή η Ωραία Κοιμωμένη. Και κάθε αφύπνιση ή αναγέννηση οδηγεί σε ένα υψηλότερο στάδιο ωριμότητας. Με τον τρόπο αυτόν, τα λαϊκά παραμύθια κεντρίζουν υποσυνείδητα την επιθυμία για την αναζήτηση των νοημάτων της ζωής. Η Χιονάτη μιλά για τον χαμένο παράδεισο της παιδικής ηλικίας, εκεί όπου όλα γίνονται μαγικά, χωρίς προσπάθεια.
Βγαίνοντας από την ηλικία αυτή, εμφανίζονται υποχρεώσεις, οδυνηρές, εμπειρίες και όλα αυτά που μας οδηγούν στην ωριμότητα, όπως συμβαίνει με την Χιονάτη. Αντιθέτως, οι νάνοι, είναι και θα παραμείνουν παιδιά, αλλά χωρίς σύντροφο, οικογένεια παιδιά.
Το παράδειγμα της Σταχτοπούτας
Η «Σταχτοπούτα», ένα άλλο λαϊκό παραμύθι από τη συλλογή των αδελφών Γκριμ, το οποίο επίσης περιλαμβανόταν στο βιβλίο του Σαρλ Περό, το οποίο να σημειωθεί για πρώτη φορά καταγράφηκε στην Κίνα τον 9ο αι. μ.Χ., καθοδηγεί το παιδί να αντιληφθεί ότι ύστερα από τις απογοητεύσεις και τις ταλαιπωρίες μπορεί να ευτυχήσει ξεπερνώντας την αδελφική αντιζηλία και την γονική απόρριψη.
Η Σταχτοπούτα καταφέρνει να το επιτύχει αυτό διότι αρχικά η σχέση με την καλή μητέρα της, της χάρισε την απαραίτητη ασφάλεια της αγάπης ώστε να έχει σταθερή προσωπικότητα. Έπειτα εξελίσσεται χάρη στον μόχθο που απαιτούν τα σκληρά της καθήκοντα, στις πρωτοβουλίες που παίρνει, αλλά και στο γεγονός ότι δεν κρύβεται πίσω από την πλαστή ταυτότητά της, αλλά επιθυμεί το βασιλόπουλο να την αποδεχθεί για αυτό που είναι: η Σταχτοπούτα.
Με τον τρόπο αυτόν το παραμύθι παρουσιάζει τα βήματα ανάπτυξης της προσωπικότητας και λειτουργεί παραδειγματικά και για τους γονείς υποδεικνύοντάς τους ότι για να ανεξαρτητοποιηθεί το παιδί τους πρέπει να του επιτρέψουν να αντιμετωπίσει μόνο του τα προβλήματα, διαφορετικά δεν θα αυτονομηθούν ως υπάρξεις, όπως ακριβώς οι θετές αδελφές της Σταχτοπούτας μένουν κακέκτυπα της μητριάς τους.
Συνοψίζοντας, σύμφωνα με αυτόν τον ψυχαναλυτικό τρόπο ερμηνείας, τα παραμύθια δείχνουν ότι όποιος παλέψει τις δυσκολίες στη ζωή, θα αναδειχτεί σε κάθε περίπτωση νικητής. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η ύπαρξή μας αποκτά νόημα μονάχα όταν παλεύουμε ενάντια σε δυνάμεις που φαντάζουν συντριπτικά υπέρτερές μας.
Η δύναμη των παραμυθιών να μεταφέρουν άμεσα και έμμεσα μηνύματα είναι αξιοπρόσεκτη. Μέσα από μια φαινομενικά απλή ιστορία (π.χ. «Ο βοσκός και ο λύκος» ή «Ο λαγός και η χελώνα») κάποιος μπορεί να εξάγει πολλά ηθικά διδάγματα και παράλληλα νοήματα με μεγαλύτερο βάθος από ότι ο λόγος του παραμυθιού αυτός καθ’ αυτός. Άλλωστε αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τα παραμύθια λέγονται κυρίως σε παιδιά. Οι ενήλικοι μέσα από τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά τους τις αξίες και ιδανικά που οι ίδιοι ασπάζονται.
Άλλες φορές τα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν πανανθρώπινες αξίες όπως η δικαιοσύνη, η καλοσύνη ή η ισότητα και άλλες φορές προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε το παραμύθι, όπως η σημαντικότητα της κοινότητας (π.χ. στις αφρικανικές χώρες), οι ανδρικοί και γυναικείοι ρόλοι αλλά και η ιεραρχία σε μια κοινωνία. Πέραν τούτου, τα παραμύθια σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να πούμε πως αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης ιδεών και αντιμετώπισης των διλημμάτων ενός παιδιού στον δρόμο του προς την ενηλικίωση.
Παρόλο που η κυρίαρχη ιδέα είναι πως τα παραμύθια μπορούν να φανούν χρήσιμα αποκλειστικά στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών, αξίζει να σημειωθεί πως τα παραμύθια έχουν χρησιμοποιηθεί και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από ορισμένους ψυχολόγους για να βοηθήσουν ενήλικες να ξεπεράσουν κάποια ψυχολογικά προβλήματα.
Ίσως ο πιο γνωστός υποστηρικτής αυτής της ιδέας είναι ο Hans Dieckmann. Σύμφωνα με τον Dieckmann ένας αποτελεσματικός τρόπος να βοηθηθεί ένας ενήλικας είναι να διηγηθεί το αγαπημένο του παραμύθι. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το αγαπημένο παραμύθι μας δεν έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας τυχαία, αλλά λόγω της σημαντικής ψυχολογικής του βαρύτητας για την ίδια την ύπαρξή μας και τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όταν συνειδητοποιήσουμε την βαθύτερη σημασία του νοήματος του παραμυθιού τότε πιο εύκολα μπορούμε να μεταφράσουμε τις ασυνείδητες σκέψεις και φόβους μας και να τους αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.
Τι, αλήθεια, συμβολίζουν οι νάνοι; Επίγονοι της προχριστιανικής μυθολογίας της Βορείου Ευρώπης έχουν καταγραφεί στο μυαλό μας υπό την εκδοχή του παραμυθιού «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι». Ο Μπετελχάιμ στο βιβλίο του «Η ψυχανάλυση των παραμυθιών» σημειώνει ότι το παραμύθι αυτό είναι σοβαρό και έρχεται από πολύ μακριά μέσα στους αιώνες. Η απαστράπτουσα λευκότητα της Χιονάτης δεν είναι άσχετη με τον ήλιο, όπως και οι επτά νάνοι δεν στερούνται αναφοράς προς τους επτά πλανήτες του ηλιακού συστήματος. Και ακόμη, οι νάνοι που εξορύσσουν μέταλλα από τα έγκατα της γης ίσως να μην είναι τυχαία επτά τον αριθμόν, όπως επτά ήταν και τα γνωστά μέταλλα στους αρχαίους χρόνους. Τέλος, ο Μπετελχάιμ θεωρεί ότι στο παραμύθι, που στο βαθύτερο νόημά του εικονογραφεί τη διαδικασία ενηλικίωσης της Χιονάτης, οι νάνοι εκπροσωπούν την προ-οιδιποδειακή φάση ανάπτυξης.
Στη δική μας, πάντως, αντίληψη οι νάνοι είναι όντα που έχουν παιδικό ανάστημα και παιδικό πρόσωπο, αλλά συγχρόνως έχουν και ρυτίδες. Και ενώ είναι ζευγμένοι στην τροχιά της καθημερινής εργασίας, συγχρόνως είναι πρόσφοροι σε σκανταλιές. Και σφάλλουν με μια χαρωπή και άδολη αίσθηση κακότητας. Οι νάνοι δηλαδή είναι η δική μας ρυτιδιασμένη παιδικότητα. Που υποτάσσεται στη ρουτίνα, αλλά νοσταλγεί πότε-πότε το άλλο, το άλλοτε και το αλλού. Τα νανάκια από πλαστικό με τους κόκκινους σκούφους, παρατεταγμένα στο δάσος, να δέχονται ατάραχοι, σαν άλλοι ηνίοχοι, καταιγισμούς από θροΐσματα φύλλων, ριπές φωτός και κύματα σιωπών είναι μια εικόνα που συγκινεί. Οι νάνοι ίσως και να είναι κομμάτια του εαυτού μας που απέδρασαν από τον κόσμο των ενηλίκων και διαλέγονται με μεγέθη αυθεντικά και στοιχειακά, χωρίς ρολόγια και χωρίς κώδικες. Τι άλλο, άραγε, μπορεί να είναι ο Παράδεισος;
ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ: ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕΙ
Τα παραμύθια ήταν, είναι και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να είναι μια πολύ χρήσιμη πηγή πληροφοριών τόσο για το ίδιο το άτομο που αρέσκεται στην διήγησή τους, όσο και για τις κοινωνίες και τις συνθήκες που τα δημιούργησαν. Είναι οι συνοδοιπόροι πολλών παιδιών στο πέρασμά τους από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο επόμενο και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους γονείς και τους δασκάλους για την ευκολότερη μεταλαμπάδευση γνώσεων και αξιών.
Βεβαίως τα παραμύθια μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για καλό σκοπό όσο και για κακό (αν και η έννοια του καλού και του κακού είναι σχετική). Σημασία όμως έχει η διατήρησή τους σε όλους τους πολιτισμούς που πέρασαν από τον πλανήτη αυτό, κάτι που αυτόματα σηματοδοτεί και την σημαντικότητά τους σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής (και όχι μόνο) ανάπτυξής μας.
Η ανάγκη για παιδικότητα καταγράφεται με ιδιαίτερη έμφαση τελευταία. Καθώς παρατηρεί ο «Economist», ο κόσμος των παραμυθιών, νεράιδες, μάγισσες, πνεύματα, μοιάζει να έχει εισβάλει στην Ευρώπη και στην Αμερική. Αυτές τις ημέρες ανοίγει στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου έκθεση με δημοφιλείς βικτωριανές εικονογραφήσεις παραμυθιών. Στην Αμερική επαναπροβάλλεται σε 1.000 αίθουσες μια παλιά ταινία του 1916 με τον τίτλο «Παραμύθι» και θέμα της δύο μικρά κορίτσια να φωτογραφίζουν νεράιδες. Ενώ στις δημοπρασίες οι παλιές εκδόσεις παραμυθιών σημειώνουν μια εντυπωσιακή άνοδο στη ζήτηση και στις τιμές.
Τα πιο αναρχικά πράγματα είναι ο έρωτας, το γέλιο και τα παραμύθια. Γιατί δείχνουν ότι μπορεί να υπάρξει μια άλλη νομοτέλεια και μια άλλη τάξη πραγμάτων από εκείνη που θεωρείται καθιερωμένη. Και ακόμη ότι κάθε άνθρωπος κρύβει μια πρωτεϊκή δυναμική για ανατροπές και δημιουργίες απροσδόκητες.
Η φυγή των ενηλίκων στα παραμύθια σημαίνει την αντίδραση σε έναν κόσμο όπου επικρατεί το ήθος του κουμπιού. Το ήθος του κουμπιού σημαίνει ότι ο κόσμος είναι οριοθετημένος σε πολλές αλλά δεδομένες δυνατότητες. Και η ελευθερία του καθενός δεν είναι η ριζοσπαστική δημιουργία αλλά η άνετη επιλογή: η ελευθερία θα πατήσει ένα κουμπί από τα πολλά. Το μενού της ζωής είναι ταμπλ ντοτ. Οι κατσαρόλες, οι μυρωδιές, οι φωτιές και οι κουτάλες για τα ριψοκίνδυνα και τα δημιουργικά αποθαρρύνονται.
Βέβαια το θέμα της παιδικότητας των ενηλίκων δεν θα πρέπει να υπερτιμηθεί. Είναι σαν τα μάγια που έκανε η νονά - μάγισσα στο παραμύθι, μεταμορφώνοντας την κολοκύθα σε άμαξα, το ποντίκι σε αμαξά και το καρύδι σε φόρεμα για να πάει η Σταχτοπούτα στον χορό. Μάγια που διαρκούν για λίγο και μετά όλα γίνονται όπως πριν.
Όλο και κάποιο γοβάκι όμως θα επιβιώσει...
17
Για όσους δεν πρόλαβαν τις ζωντανές εκπομπές Don't Mess with Cats με το Κεραμιδόγατο - The Alley Cat, οι εκπομπές διατίθενται στο Mixcloud, σε πακέτο για το σπίτι ;-)
Τώρα μπορείτε να ακούσετε σε επανάληψη τις εκπομπές του Κεραμιδόγατου Don't Mess with Cats, και στο Spirto Web Radio, κάθε Σάββατο πρωί στις 10, αχάραγα, με τον πρώτο καφέ. Bring the cake!
Τώρα μπορείτε να ακούσετε σε επανάληψη τις εκπομπές του Κεραμιδόγατου Don't Mess with Cats, και στο Spirto Web Radio, κάθε Σάββατο πρωί στις 10, αχάραγα, με τον πρώτο καφέ. Bring the cake!
Comments
Post a Comment
Εδώ μπορείς να νιαουρίσεις ελεύθερα